Transcription
GRENZELOZE VERZORGINGSSTAATDE GEVOLGEN VAN IMMIGRATIEVOOR DE OVERHEIDSFINANCIËNJan van de Beek, Hans Roodenburg, Joop Hartog en Gerrit Kreffer
GRENZELOZE VERZORGINGSSTAATDE GEVOLGEN VAN IMMIGRATIEVOOR DE OVERHEIDSFINANCIËNJan van de BeekHans RoodenburgJoop HartogGerrit KrefferDr. Jan van de Beek is zelfstandig onderzoeker, voor dit project gedetacheerd bij Amsterdam School ofEconomics; dr. Joop Hartog is emeritus hoogleraar economie aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Universiteit van Amsterdam en nog als gast-onderzoeker aan die faculteit verbonden;drs. Hans Roodenburg was voor zijn pensionering onderzoeker bij het Centraal Planbureau; drs. GerritKreffer adviseerde voor zijn pensionering als ambtenaar over arbeidsmarkt- en personeelsbeleid. Voordit project stelde het CBS data beschikbaar ingevolge Projectovereenkomst 8290 Budgettaire gevolgenvan immigratie in Nederland (Universiteit van Amsterdam en CBS Microdata Services, 19 juni 2018).Het onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie van het Renaissance Instituut.Correspondentie: Dr. Jan van de Beek, info@demo-demo.nl1
Foto omslag: Dariusz Jemielniak / Wikimedia commonsCopyright 2021, Zeist: demo-demo uitgever1e druk, maart 2021ISBN nummer: oze Grenzeloze Verzorgingsstaat Technische Appendix.pdfResultaten gebaseerd op eigen berekeningen Universiteit van Amsterdam, Amsterdam School of Economics, opbasis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Deze microdata zijn onder voorwaarden voor statistisch en wetenschappelijk onderzoek toegankelijk. Voor nadere informatie microdata@cbs.nl.Auteursinfo:Dr. J. H. van de BeekJan van de Beek (1968) studeerde wiskunde en informatica (Universiteit Utrecht) en culturele antropologie (Universiteit van Amsterdam) en promoveerde bij die universiteit op onderzoek naar migratie-economie. Hij beheerteen website (demo-demo.nl) en een twitteraccount (@demo demo nl) waar hij regelmatig schrijft over zijn onderzoek naar de demografische en economische effecten van immigratie. Hij is werkzaam als freelance docentwiskunde, statistiek, onderzoeksmethoden en economie op verschillende instellingen voor hoger onderwijs.Drs. H. RoodenburgHans Roodenburg (1943) studeerde economie in Rotterdam en was onder meer werkzaam bij het Centraal Planbureau (CPB). Hij gaf daar leiding aan onderzoek naar de economische gevolgen van immigratie en was eersteauteur van de hieruit resulterende CPB-studie Immigration and the Dutch Economy (2003). Ook publiceerde hijover dit thema in Nederlandse media en in internationale wetenschappelijke tijdschriften (zie hansroodenburg.com).Dr. J. HartogJoop Hartog (1946) is emeritus hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij benoemd werdin 1981. Sinds zijn emeritaat heeft hij een gast-aanstelling. Hij studeerde in Rotterdam en Canada en heeft velenationale en internationale publicaties op zijn naam over onderwijs en arbeidsmarkt. Daarnaast schreef hij gedurende 15 jaar columns voor Nederlandse kranten. Hij was lid van diverse adviescommissies voor de overheid,waaronder de Raad van Economische Adviseurs. Hij verbleef als gasthoogleraar op vele plaatsen, waaronderStanford, de World Bank, Peking University en Harvard. In 2001 werd hij benoemd tot lid van de KoninklijkeNederlandse Akademie van Wetenschappen.Drs. G. W. Kreffer, MPA Msc ReMaGerrit Kreffer (1951) is socioloog (Universiteit Leiden) en Master of Public Administration (Nederlandse schoolvoor Openbaar Bestuur). Hij adviseerde over arbeidsmarkt- en personeelsbeleid bij drie ministeries en de Gemeente Den Haag. Hij leidde het 1000 banenplan voor etnische minderheden (EMO-plan) en introduceerde deKennisbank kennisopenbaarbestuur.nl. Hij zat in de redactie van het Tijdschrift voor HRM en de programmacommissie van de Stichting Managementstudies. Recent voltooide hij de dubbelmaster Population Studies in Barcelona en Groningen, nu leidend tot onderzoek op dit gebied.2
VoorwoordDit rapport is op een bepaalde manier te zien als een actualisering en uitbreiding van het CPB-rapportImmigration and the Dutch Economy uit 20031. In dit CPB-rapport werd onder andere uitgerekend wattoen de kosten en baten voor de schatkist waren van niet-westerse immigratie. Sinds dat rapport is ervan overheidswege niet meer gerekend aan deze fiscale kosten en baten van migratie in algemene zin.Dat is opvallend, omdat in Nederland zo ongeveer alles wat beleidsrelevant is, regelmatig op allerleimanieren wordt gemonitord. En immigratie naar Nederland mag gezien de forse omvang van de laatste decennia zeker beleidsrelevant genoemd worden.Dat het CPB-rapport uit 2003 geen volwaardige update heeft gekregen, heeft niet in de laatste plaatste maken met normatieve beperkingen. Wijlen minister Eberhard van der Laan zei in het NOS-journaalvan 4 september 2009 in dit kader, dat het kabinet er niet in geïnteresseerd is om mensen langs demeetlat van euro’s te leggen. De toenmalige directeur van het CPB, Laura van Geest, verklaarde in eeninterview:2 “Volgens mij moet je over vluchtelingen niet praten dat je iets gaat zitten doorrekenen.”En Klaas Dijkhoff stelde in 2016 als staatsecretaris van Veiligheid en Justitie in antwoord op Kamervragen3 nog dat de overheid geen burgers evalueert, maar beleid. De herkomst is een persoonsgegevendat, “ingevolge de beginselen van de rechtsstaat, niet relevant is voor de meeste beleidsterreinen”,aldus Dijkhoff.Onderliggend zijn er drie – vaak impliciete – argumenten die daarbij een rol spelen: ‘men mag dewaarde van een mensenleven niet berekenen’, ‘men mag niet aan blaming the victim doen’ en ‘menmag extreemrechts niet in de kaart spelen’.4 Geen van deze drie argumenten snijdt bij nadere beschouwing hout.Om te beginnen het argument dat men niet mag ‘rekenen aan de waarde van een mensenleven’. Erwordt soms opgemerkt dat het ethisch niet acceptabel zou zijn om kosten en baten van immigrantente berekenen. Humanitaire redenen en menselijke solidariteit zouden zich daartegen verzetten. Datargument is voor arbeidsmigranten al heel eenvoudig te weerleggen omdat hun komst veelal wordtverdedigd met een beroep op het economisch eigenbelang. Maar ook voor gezinsmigranten en vluchtelingen snijdt het geen hout. Er zullen weinig ingezetenen zijn die immigranten verwelkomen tot elkeprijs, voor wie het bijvoorbeeld niet uitmaakt of immigratie hun inkomen met een paar procent verlaagt of reduceert met een kwart.Bij de beoordeling van beleidsmaatregelen vindt altijd een afweging van kosten en baten plaats, of hetnu impliciet of expliciet is. De introductie van nieuwe medicijnen in een verzekeringspakket, de beveiliging van overwegen, de wettelijke voorschriften voor arbeidsomstandigheden, de hoogte van zeedijken, de uitgaven aan defensie, het aanbrengen van vangrails langs snelwegen, het lijstje kan moeiteloos worden uitgebreid. De enige echte keus die te maken valt is die tussen impliciet, vaag en ongespecificeerd, met de kop in het zand, of expliciet, maar met een helder bewustzijn van de grenzen vanzulke berekeningen. Wij kiezen voor het laatste. Het staat een ieder vrij om veel of weinig te willen1Roodenburg, H., R. Euwals & H. ter Rele (2003)De Volkskrant, 22 oktober 20153Aanhangsel Handelingen II 2015/16, 3502, opgehaald 11-12-2020 van: 2016-3502.html4Van de Beek, J. H. (2010)23
besteden aan verkeersveiligheid, natuurbeheer en de opvang van vluchtelingen. Dat draait uiteindelijkom politieke afwegingen. Maar dan graag wel met zo helder mogelijk zicht op de kosten en baten.Het hebben van inzicht in de kosten en baten ontkracht ook de overige twee argumenten tegen hetberekenen van de kosten en baten van migratie. Als de kosten en baten van migratie bekend zijn envoortdurend worden gemonitord, dan ligt het in de lijn der verwachting dat de overheid ook meer gaatsturen op succesvolle immigratie, bijvoorbeeld door een selectiever migratiebeleid à la Australië ofCanada op te tuigen. In die landen bestaat een selectief en vrij breed door de bevolking gedragenimmigratiebeleid.Men kan verwachten dat een toelatingsbeleid dat positief uitpakt voor de ontvangende samenlevingook bijdraagt aan de welvaart en het welzijn van de immigranten, immers, men zal die immigrantenselecteren met de grootste kansen op sociaaleconomische en sociaal-culturele integratie. Maar alsimmigratiebeleid positief uitpakt voor de zittende bevolking én voor de immigranten, dan zal dit ookde opvattingen van de zittende bevolking over het migratiebeleid positief beïnvloeden. Dat verkleintde kansen op blaming the victim want er zijn minder immigranten waarmee het slecht gaat en als ertóch problemen zijn, kan men de schuld bij het falende – want te weinig selectieve – migratiebeleidleggen. Een logisch gevolg is ook dat politieke partijen die willen kapitaliseren op onvrede over hetmigratiebeleid hierdoor minder ammunitie krijgen, dus het afgezaagde argument om ‘niet extreemrechts in de kaart spelen’ – wat dat ook moge betekenen – boet sterk in aan zeggingskracht.Er is echter één grote maar: het huidige immigratiebeleid kan nauwelijks selectief gemaakt worden,zonder een fundamentele beleidsomslag. De reden is dat Nederland niet soeverein is als het gaat omimmigratie. Migratiebeleid is verregaand geïnternationaliseerd en gejuridiseerd. Internationale verdragen als het VN-vluchtelingenverdrag en Europese regelingen en verdragen bepalen in grote matewie wel of niet worden toegelaten tot het Nederlandse grondgebied. Dat is waarschijnlijk een belangrijke verklaring voor het taboe op het berekenen van de kosten en baten van migratie, waaraan hierboven gerefereerd wordt. Beleidsmakers weten dat verandering heel lastig is en grote politieke risico’smet zich meebrengt en daarom beschouwen zij het onderwerp als wat bestuurskundige Ringeling5 een‘verboden beleidsalternatief’ noemt. Het instellen van taboes is nu eenmaal één van de instrumentenvan machtsuitoefening.Onze hoop is dat dit rapport helpt om deze normatieve barrière te slechten en dat het er toe leidt datde kennisinstituten in Nederland – het CBS, CPB, SCP en PBL – ertoe overgaan om een continue beleidsmonitor in te stellen voor het migratiebeleid in het algemeen en het toelatingsbeleid in het bijzonder. Een migratiemonitor die ruim aandacht besteedt aan de fiscale kosten en baten en andereeconomische effecten van immigratie.Tot slot willen we onze dank uitspreken naar een aantal personen en instanties zonder wie dit rapportniet gerealiseerd had kunnen worden. Allereerst willen we de Universiteit van Amsterdam bedankendie ons onderdak bood voor ons onderzoeksproject.Daarnaast willen we ook graag het CBS bedanken waar we (onder strikte condities en in een digitaalbeveiligde omgeving) mochten werken met CBS-microdata. Dat zijn zeer gedetailleerde, geanonimiseerde data van alle Nederlanders, hetgeen ongekende mogelijkheden geeft om analyses uit te voeren.5Ringeling, A. (1989)4
We mogen in Nederland met recht trots zijn dat wij een statistiek-instituut hebben dat dit mogelijkmaakt.Tot slot enige woorden over het Renaissance Instituut6 dat een deel van de kosten heeft gefinancierd.Men hoort wel eens, ‘wie betaalt, bepaalt’. Dat is een verwijzing naar beïnvloeding van onderzoeksresultaten door de betalende instanties. Een recent schandaal is bijvoorbeeld de beïnvloeding7 vanWODC-onderzoekers door het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het Renaissance Instituut heeftechter nooit enige inhoudelijke bemoeienis met de resultaten van ons onderzoek of de inhoud van hetrapport gehad. Zij hebben ook nooit op enigerlei wijze inhoudelijke beïnvloeding nagestreefd. Heteindrapport is dus – zoals het hoort – in volkomen onafhankelijkheid tot stand gekomen.Zeist, 12-02-2021Jan van de Beek, Joop Hartog, Hans Roodenburg en Gerrit Kreffer.6Het Renaissance Instituut is het wetenschappelijk bureau van het Forum voor Democratie.De onderzoekscommissie WODC II zegt over deze kwestie: “Op grond van haar onderzoek concludeert de commissie dat in de relatie tussen het WODC en beleidsafdelingen van het ministerie van JenV de balans tussennabijheid en onafhankelijkheid is verstoord. Enerzijds zijn beleid en onderzoek te veel met elkaar vervlochten.Anderzijds wordt de onafhankelijkheid van het onderzoek onvoldoende gewaarborgd.” Zie Hertogh et al. (2019),blz. 1175
InhoudVoorwoord . 3Beleidsrelevante passages . 9Korte samenvatting . 11Samenvatting. 12Summary . 19Begrippenlijst. 2512345Inleiding . 341.1Migratie als beleidsrelevant verschijnsel . 341.2Doelstelling . 361.3Opzet, reikwijdte en beperkingen van het onderzoek . 371.4Leeswijzer . 38Context, migratie, migratiebeleid en economische effecten . 402.1Inleiding . 402.2Ontwikkeling van migratie en bevolkingsomvang. 402.3Saillante ontwikkelingen in beleid. 532.4De economische betekenis van immigratie: een literatuuroverzicht . 55Literatuuroverzicht collectieve sector (fiscal impact) . 633.1Inleiding . 633.2Internationale vergelijking . 643.3Nederland . 65De fiscale nettobijdrage van 1e generatie immigranten . 684.1Inleiding . 684.2Actualisering van het CPB-rapport Immigration and the Dutch Economy . 694.3Nettobijdrage 1e generatie westers en niet-westers . 724.4Nettobijdrage 1e generatie voor 12 CBS wereldregio’s. 744.5Nettobijdrage 1e generatie voor 42 herkomstregio’s . 764.6Nettobijdrage 1e generatie (vanaf 1995) naar motief en herkomstregio . 77Nettobijdrage en integratie van de 2e generatie . 835.1Inleiding . 835.2Nettobijdrage van personen met een 2e generatie migratieachtergrond . 835.31e vs. 2e generatie: het komt niet automatisch goed met de volgende generatie . 845.4Nettobijdrage 2e generatie: één vs. twee in het buitenland geboren ouders . 865.5Integratie van de 2e generatie . 886
6789Nettobijdrage van de 1e en 2e generatie samen . 916.1Inleiding . 916.2Nettobijdrage 1e plus 2e generatie voor 42 herkomstregio’s met remigratie . 926.3Nettobijdrage 1e plus 2e generatie voor 42 herkomstregio’s, blijvende vestiging. 936.4Nettobijdrage 1e (vanaf 1995) plus 2e generatie naar motief en herkomstregio . 946.5Nettobijdrage 1e plus 2e generatie: gevoeligheid voor regio, rente en AOW . 103Kosten en baten voor de overheid van recente en toekomstige immigratie . 1077.1Inleiding . 1077.2Kosten en baten van recente immigratie, 1995-2019, ontwikkeling per jaar. 1117.3Kosten en baten van recente immigratie, 1995-2019, totaalbedragen . 1217.4Kosten en baten van toekomstige immigratie . 122Specificatie van de kosten en baten van immigratie voor de overheid . 1278.1Inleiding . 1278.2Onderwijs . 1318.3Jeugd. 1368.4Huurtoeslag . 1378.5Uitkeringsafhankelijkheid . 1378.6WW . 1408.7Arbeidsongeschiktheid . 1418.8Bijstand . 1448.9Overige sociale zekerheid. 1468.10AOW . 1478.11Zorg. 1488.12Veiligheidszorg . 1508.13Publieke goederen, belastingen en inkomen . 152Opleiding en cito als verklaring voor groepsverschillen in nettobijdrage . 1569.1Inleiding . 1569.2Samenhang citoscore, opleiding, arbeid en inkomen voor de gehele bevolking. 1579.3Nettobijdrage naar opleiding voor de gehele bevolking . 1609.4Nettobijdrage naar citoscore voor de gehele bevolking . 1629.5Groepsverschillen in citoscore en opleiding voor de 1e generatie. 1659.6Groepsverschillen in citoscore en opleiding voor de 2e generatie. 1709.7Groepsverschillen in citoscores naar migratiemotief . 1739.8Nettobijdrage naar opleiding en migratieachtergrond . 1757
9.9Nettobijdrage naar citoscore en migratieachtergrond . 1789.10Sterke samenhang in citoscores tussen opeenvolgende generaties . 1819.11Kinderen uit gemengde relatie hebben doorgaans een hogere citoscore. 1839.12Niet onderwijs maar toelating en arbeidsmarkt grootste bron groepsverschillen . 1889.13Opleiding, citoscores, nettobijdrage en culturele afstand: een verkenning . 19710Immigratie en vergrijzing: de demografische dimensie . 20210.1Inleiding . 20210.2Bestaande literatuur. 20210.3Berekening voor Nederland . 20411Immigratie en vergrijzing: de financieel-economische invalshoek . 20811.1Inleiding . 20811.2Aard en omvang van het financiële probleem . 20811.3Immigratie als beleidsoptie? . 21012Discussie . 21312.1Vrije immigratie is onverenigbaar met een verzorgingsstaat . 21312.2Is immigratie naar Nederland beheersbaar?. 21312.3Interpretatie van de onderzoeksresultaten . 21412.4Aanknopingspunten voor beleid . 21412.5Perspectief. 215Literatuur . 217Tabellen . 222Figuren. 2248
(Gebruik om terug te keren)Beleidsrelevante passages1.2.3.4.5.6.7.8.9.10.11.12.13.De beleidsrelevantie van het huidige rapport wordt bevestigd door de met enige regelmaat verschijnende CPB-vergrijzingsstudies, waarin met exact dezelfde methode (generatierekening)eveneens de impact wordt becijferd van demografische veranderingen (geboorte, sterfte en migratie) op de houdbaarheid van overheidsfinanciën en verzorgingsstaat. Uit dit rapport blijkt datde impact van immigratie – uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) –over de periode 2015-2019 gemiddeld ruim twee maal zo groot was dan de huidige impact vanvergrijzing. Dat maakt het des te opmerkelijker dat er zo weinig aandacht is voor de gevolgen vanimmigratie voor de overheidsfinanciën. De ‘Derde Demografische Transitie’ – het verschijnsel dat het relatieve aandeel van de bevolkingmet migratieachtergrond gestaag toeneemt door een combinatie van lage autochtone vruchtbaarheid en hoge immigratie – maakt dat de gevolgen van immigratie voor de overheidsfinanciënmettertijd steeds beleidsrelevanter zullen worden. Bevolkingsgroei en de bijdrage van immigratie daaraan is op dit moment nog geen onderdeel vanoverheidsbeleid, al komt er enige publieke discussie op gang. De beleidsrelevantie is evident, wantvanwege de bestaande hoge bevolkingsdichtheid raakt bevolkingsgroei aan allerlei grote beleidsthema’s als woningnood, verkeerscongestie en milieubeleid. De nettokosten van niet-westerse immigratie bedroegen over de periode 2015-2019 gemiddeldongeveer 27 miljard euro per jaar (euro's van 2016), terwijl westerse immigratie ongeveer budgetneutraal was. In 2016 bedroeg het gerealiseerde nettobeslag van immigratie op de overheidsfinanciën 17 miljard euro. De groep met een niet-westerse migratieachtergrond ontving in 2016 netto 18 miljardeuro uit de schatkist, oftewel 8.500 per persoon. Het leeuwendeel daarvan – 16 miljard euro –werd opgebracht door de groep met Nederlandse achtergrond, zo’n 1.200 per persoon. Personen met een westerse migratieachtergrond waren voor 500 per persoon nettobetalers en droegen totaal 0,9 miljard euro af aan de schatkist. Indien de immigratie qua omvang en kostenbatenstructuur blijft op het niveau van 2015-2019, zalhet jaarlijkse beslag op de begroting geleidelijk toenemen van 17 miljard euro in 2016 tot ongeveer 50 miljard euro per jaar op lange termijn, een verdrievoudiging die de verzorgingsstaathoogstwaarschijnlijk niet zou overleven. Als men rekening houdt met volgmigratie is vanuit de schatkist bezien alleen arbeidsmigratie uitNoord-Amerika, Oceanië, de Britse eilanden, Scandinavië, België, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland,Oostenrijk, Zwitserland, Italië, Spanje, Israël, India, Singapore, Taiwan, Zuid-Korea en Japan ondubbelzinnig positief. De registratie van het migratiemotief door de IND weerspiegelt vaak niet het daadwerkelijke gedrag van immigranten en de uitkeringsafhankelijkheid onder geregistreerde studie- en arbeidsmigranten uit onder meer Afrika en het Midden-Oosten is onwaarschijnlijk hoog. Als immigranten werken, betekent dit niet dat ze ook automatisch een positieve nettobijdrageaan de schatkist leveren, zoals de migratie uit Midden- en Oost-Europa laat zien. Dit logenstraftde soms gehoorde opvatting dat ‘het wel goed zit als de immigrant maar werkt’. De nettokosten van immigratie zijn voornamelijk het effect van herverdelende werking van deverzorgingsstaat richting laaggeschoolde immigranten en vooralsnog lijken beleidsmakers defacto ervoor te kiezen om die kosten op te vangen door het afbouwen van de verzorgingsstaat. Zelfs in een scenario dat uitgaat van een toelatingsbeleid dat veel stringenter is dan de huidigejuridische kaders toelaten, is immigratie verlieslatend voor de Nederlandse schatkist. Om migratie positief uit te laten pakken voor de Nederlandse schatkist, is het noodzakelijk datmen niet alleen stuurt op aantallen, maar ook strikt selecteert op menselijk kapitaal, met nameopleidingsniveau. Gemiddeld genomen zijn immigranten lager opgeleid dan autochtonen en met name tussen autochtonen en niet-westerse immigranten bestaat een fors verschil in opleidingsniveau. 9
14. Immigratie is vanuit het perspectief van de schatkist alleen voordelig is als de immigranten gemiddeld genomen beschikken over een opleiding op tenminste hbo-bachelor niveau of gelijkwaardige vaardigheden. 15. Het opleidingsniveau van de eerste generatie is erg bepalend voor de citoscores en het verdereschool- en arbeidsmarktsucces van eerste en tweede generatie kinderen. De grote groepsverschillen in tweede generatie citoscores kunnen dan ook in belangrijke mate verklaard worden uit deeveneens aanzienlijke eerste generatie groepsverschillen in opleidingsniveau. 16. De hoogte van de citoscore is zeer bepalend voor de nettobijdrage van personen: een één punthogere citoscore levert over de levensloop ongeveer 20.000 extra nettobijdrage op. 17. Voor tweede generatie herkomstgroepen hangt een één punt hogere gemiddelde citoscore samen met 45.000 extra nettobijdrage, waarvan 19.000 direct is terug te voeren op de citoscorezelf en de rest op verschillen in arbeidsmarktprestaties. 18. Citoscores van opeenvolgende generaties hangen sterk samen. Gemiddeld genomen is er metelke generatie vooruitgang en worden de verschillen met autochtonen kleiner. Echter, bij heellage citoscore blijken achterstanden soms hardnekkig te zijn: bij de vijf eerste generatie groepenmet de laagste citoscore is zelfs bij de derde generatie gemiddeld minder dan de helft van deachterstand ‘ingelopen’. 19. Het adagium ‘het komt wel goed met de volgende generaties’ gaat niet op: indien immigratie bijde eerste generatie een fors negatief budgettair effect heeft, zullen volgende generaties die kosten in de praktijk zelden goed maken. 20. Er zijn onder de tweede generatie aanzienlijke verschillen in nettobijdrage tussen personen metéén, dan wel twee in het buitenland geboren ouders, die op kunnen lopen tot een kwart miljoeneuro per persoon. 21. Kinderen van een ‘gemengd ouderpaar’ hebben doorgaans een hogere citoscore. Dat positieveeffect treedt vooral op bij groepen met een lage gemiddelde citoscore. 22. Het aandeel gemengde relaties binnen een groep is derhalve me
een website (demo-demo.nl) en een twitteraccount (@demo_demo_nl) waar hij regelmatig schrijft over zijn on-derzoek naar de demografische en economische effecten van immigratie. Hij is werkzaam als freelance docent wiskunde, statistiek, onderzoeksmethoden en economie op verschillende instellingen voor hoger onderwijs. Drs. H. Roodenburg
