Unofficial Lakota Language Guide

Transcription

Unofficial Lakota Language GuideAho! Metakuye Oyasin.I have developed this page as an aid to those folks whom are new at learning theLakota way of life and the ceremonies and language that accompany it.It is my hope that by learning the bits and pieces of the language that I ampresenting to you here that the prayers, songs, and teachings that you maybecome exposed to you will make more sense to you so that you may broadenyour knowledge of this beautiful Lakota way of life.To all my relations,YellowhandSource: http://yellowhand.tripod.com/lakota.htmlLakota 101bloka(blo-kah). the male of animalsblotahonka(blo-tah-hoon-kah. advisors, leaders, to a large war party.bo-ton-ton(bo-toon-toon). confusioncan(chun). wood [preffix to anything made of wood]can cega(chun chay-guh). drumcankuna(chun-koo-na). little pathcannakpaa(chun-nah-k'pah). mushroom growing on trees : literally "tree-ears"Canoni(chun-oh-nee). wanderers in the woods: some Dakota families whoeventually come onto the plaincanozake(chun-oh-zhah-kay). fork in the tree.

canpamiyanwagon(chun-pah-h'mee-yahn) : wagon, literally "rolling wood"canpazachun-pah-zah). wood pointing to the sky, ancient term for "tree"Cante Tinza(chun-tay t-een-zah). brave heart, word used for warrior societycanunpa(chun-noon-pah). sacred pipecanunpa o'ke(chun-noon-pah oh-k ay). pipe dig, pipe stone.canshasha(chun-shaw-shaw). red willow barkcante(chun-tay). heartcapa(cha-pah). beaver: literally "swims-stick-in-mouth".Catka(chah-t'kah). left handcatkuta(chah-t'koo-tah). seat of honor.catkuta iyaya yo(chah-t'koo-tah). go to the back, the place of honor.cepka(chay-k'pah). naval umbilcal cordCetan(chay-tahn). hawk, small falconcezi(chay-zhee). tongueCicla(chee-chee-lah). childs term for a small bugcokata hiyupo(cho-kah-tah hee-yoo-po). come to the centercuwe (choo-way). Womens term for older sister.Dakotah(dah-ko-tah). The allied ones. One of the Sioux tribes.ece(ah-chay). Connotes uncertainty.e-i-i-i(ay-ee-ee-ee). Connotes regret.Gnus'ka(g'noo-shkah). grasshopperhamkamya upo. come follow closely

hanbleceya. vision questhanhepi. nighthanhepi wi. the night sun [moon]hanwi. moon (Archie Fire Lame Deer)hankasi. sister in lawhanta yo. clear the wayhasapa. black skinhau. I am attentivehecitu yelo. that is truehehaka. elkhesapa. black mountain, black hillsheyoka. a sacred clownhinhan. white or young owlhinyete. shoulderhinziwin. yellow hair womanhiye pila maya. cermonial thankshiyupo. come forward (plural)hiyo wo. come forward (singular)hmunga. a mystery to be dreadedho. expression of readiness or affirmationhoksi. a childhoksi cala. baby

hoksila. a boyhunka. ancestorhunka lowanpi. the making of relatives ceremonyhupa gluza. raising ones pipe in prayerinyan. stonemaka. earth motherskan. motiontinza. bravewakan tanka. great spiritwakinyan. thunderbeingswi. sunTRANSLATION of LAKOTA to ENGLISH Lakota Pronunciation Guide.A IYOHOPEYA/Downward/ah ee-yoh-ghpay-yahA OGLUTEYA/Overwhelm/ah oh-glue-day-yahnA OGLUTEYA / Surround / ah - oh - glue - Day - yahnA OKPANI / Lacking(be) / ah - oh - kpah - neeA OKPANI/Supply(be in short)/ah oh-kpah-neeA TA KEL/General/ah-dah-kaylA YE/Become(to)/ah yeaABLA KELA/Calm/ah-blah kay-lahABLES WICAYE/Explain/ah-blaysh wee-chah-yea

ABLEZE / Examine/ ah - blay - zayABLEZE / Realize/ ah - blay - zayABLO / Shoulder/ ah - blohACAJI / Tomorrow/ dah - chah - jeeACAN GLASKE/Wall/ah-chahn glah-shkayACICAHLO / Complain/ ah - chee - chah - ghlohAGLA LA/Along/ah-glah lahAGLA LA / Edge / ah - glah - lahAGLATO / Boast/ ay - glah - dohnAGLATOSA / Boastful/ ay - glah - dohn - S - ahnAGLESKA / Lizard/ ah - glay - shkahAGUYAPI BLU/Flour/ah-ghue-yah-pee blueAGUYAPI OKAGE/Bakery/ah-ghue-yah-pee oh-kah-ghayAGUYAPI SKUYELA/Cake/ah-ghue-yah-pee skue-yea-lahAGUYAPI SKUYELA/Cookie/ah-ghue-yah-pee skue-yea-lahAGUYAPI SKUYELA/Rolls(sweet)/ah-ghue-yah-pee skue-yea-lahAGUYAPI SU/Wheat/ah-ghue-yah-pee sueAGUYAPI / Bread/ ah - ghue - yah - peeAGUYAPISKUYELA / Pastry/ ah - ghuh - yah - pee - skue - yea - lahah-ah (ah-ah). This word is used to encourage a child to "listen".ahbleza(ah-blay-za). This word means literally to "perceive" sometimes used todescribe one observing.

ah-boo(ah-boo). A childs term for "sleep".ahpe(ah-pay). "wait".ahte(ah-tay). "father"AHAHAKA / Careless/ ahgh - ahngh - ahn - kahAHCO / Arm(upper)/ ah - gh - chohAHIGLE / Bet/ ah - hee - glayAHIHICIYA / Caution/ ahgh - eegh - eechee - yahAHIYU/Chase(to)/ah-hee-yueAHMU / Noise/ ah - ghmuenAHOICIPE / Pride/ ah - hoh - ee - chee - payAHTATESNIYA / Unceasing/ ah - ghdah - Day - shnee - yahAHWAYELA / Gently And Quietly/ ah - ghwah - yea - lahAIGLUHA / Citizen/ ah - ee - Glue - haha-i-i-i-i(ah-ee-ee-ee-ee). an expression of anxiety.AIKITA/Shawl(wear a)/ah-ee-kee-dahnAINILA / Silent/ ah - ee - nee - lahAIYAKAPTEYA / Ascending/ ah - ee - yah - kah - pday - yahAKA/On/ah-kahnAKAB / Spare/ ah - kohbAKAHPE / lodge/ ahn - kah - ghpayAKAL IYIC IYA/Mount(to)/ah-kahnk ee-yeech ee-yahAKANL HAPA/Overshoes/ah-kahnl hahn-pah

AKANL HOPA/Boots(rubber)/ah-kahnl hohn-ghpahAKAPE/Cover(for lodge)/ah-kah-payAKATAHA OGLE/Coat/ah-kah-dah-hahn oh-glayAKATAHA / Top/ ah - kah - dahn - hahnAKAWITE/Spread(on)/ah-kah-wee-dayAKAYA / Upon/ ah - kahn - yahnAKAYAKE / Ride/ ah - kahn - yahn - kayAKE / Again/ ah - kayake iyayapi(ah-kay ee-yah-yah-pee). "again they go".akicita(ah-kee-chee-tah). "indian police"AKI HA ICIYAPI/Fasting/ah-kee ghahn ee-chee-yah-peeAKI LECEL YA/Equally/ah-kee lay-chayl yahAKI LECEL/Equal/ah-kee lay-chaylAKI LEHA YA/Even/ahkee lay-hahn yahAKI / Cure/ ah - keeAKICI KTO JE/Forgive/ah-kee-chee-kdohn-zjayAKICITA ITACA/Captain/ah-kee-chee-dah ee-dahn-chahnAKICITA ITACA/General(military)/ah-kee-chee-dah ee-dahn-chahnAKICITA/Security guards/ah - kee - chee - dahAKICITA / Soldier/ ah - kee - chee - dahAKIGLE / Times/ ah - kee - glayAKIH AN/Starve/ah-keegh ahn

AKILECE CA/Matchup/ah-kee-lay-chay chahAKILECELYA / Similarly/ ah - kee - lay - chayl - yahAKINICE / Argue/ ah - kee - nee - chayAKINICE / Dispute/ AN - kee - mee - chayAKIPA / Happen/ ah - kee - pahAKIPAB / Apportionment(Division)/ ah - kee - pahbAKIS AS A/Yelling(to be)/akeesh ahsh ahAKISNI/Get well/ah-kee-shneeAKISNI / Healed/ ah - kee - shneeAKISNI / Recover/ AN - kee - shneeakita mani yo(ah-kee-tah mah-nee yo). "indian awarness" literally "observeeverything as you go".AKIYA/Approach(to)/ah-kee-yahAKO TAHA/Across/ah-koh dahn-hahnAKO WAPA/Farther/ah-koh wah-pahAKOBIYAYE / Remainder/ AN - kohb - ee - yah - yeaAKOJAL / Straddle/ ahn - koh - zjahlAKOKIYA / Beyond/ ah - koh - kee - yahAKOWAPA / Further/ ah - koh - wah - pahAKOZA / Attempt/ ah - koh - zahAKSAKA / Unfortunately/ ah - kshah - kahAKSI JE/Detain/ah-kshee zjay

AKTA/Heed(to)/ah-kdahAKU LA/Bring the little one/ahkue-lahALE HUG/Elsewhere/ah-lay huengALETKA / branch/ ah - lay - dkahALI / Climb/ ah - leeALI/Step(on)/ah-leealowan(ah-low-wan). singing a song of praiseamonmonia(ah-moon-moon-la).a childs word for "doll".ANAGIPA / Clamp/ ah - nah - gee - pahANAGOPTA / Listen/ ahn - ah - ghoh - p - dahnANAHLOHLO / Bubble/ ah - nah - ghloh - ghlohANAHME / Secret/ ah - NA - ghmayANASLATA/Sneak up on(to)/ah-nah-slah-dahanhe(ahn-hey).exclamation of self satisfaction.anpetuwi(ahn-pay-too-wee). "the sun" literally the day sun.ANPETU IYOHILA/Daily/ahn-pay-due ee-yoh-ee-lahANPETU NUPA/Tuesday/ahn-pay-due nuh-pahANPETU TOKAHE/Monday/ahn-pay-due doh-kah-hayanpo wicapi(ahn-po wee-cha-pee). the morning starANPO KABLEZE/Day break/an-poh kah-blay-zayANUG/Reciprocal(mutual feelings)/ah-nue-ghANUKIYA / breed/ ah - nuen - kee - yahn

AOGI / Blur/ ah - oh - geeAOKIYE / Buggy/ ah - oh - kee - yeaAOTOGNAKA / Dare/ ah - oh - doh - gnah - kahAPA HA/Daytime/ahn-pah hahnAPA / Daylight/ ahn - pahAPABLU / Belch/ ah - pah - blueAPAHA / Rise(Hill)/ ah - pah - hahAPAHAYA / Curve/ ah - pah - hah - yahAPAMAGLE / Descend/ ah - pah - mah - glayAPAWI / Sun/ ahn - pah - weeAPE YOHO/Mane/ah-pay yoh-hohnAPE / Hit/ ah - payAPE / Strike/ ahn - payAPE/Wait for/ah-payAPEHA / earlier/ ahn - pay - hahAPEHA / Today(earlier)/ ah - pay - hahnAPETU KEYA WANA EL UKUPIKU/Days(now living)/ah-pay-due kay-yah wah-nahayl uen-kuen-pee-kuenAPETU KI LE/Today/ah-pay-due kee layAPETU TOPA/Thursday/ahn-pay-due doh-pahAPETU WAKA/Sunday/ahn-pay-due wah-kahnAPETU YAMNI/Wednesday/ahn-pay-due yah-mnee

APETU ZAPTA/Friday/ah-pay-due zah-pdahnAPETU / Day/ ahn - pay - dueAPHE / Await/ ah - phayAPIYE / Treat/ ah - pee - yeaAPO / Dawn/ ahn - pohAPUTINZE / Press/ ah - pue - dee - zayAS A/Razz(tease)/ahsh ahAS A/Taunt(to tease)/ahsh-ahASANPI WIGLI/Butter/ah-shahn-pee wee-gleeASANPI YUSLI PI/Milk(from a cow)/ah-sahn-pee yue-slee peeASANPI / Cream/ ah - sahn - peeASANPI / Milk/ ah - sahn - peeASAPI SUTA/Cheese/ah-shah-pee shue-dahASCU/Attracted to/ah-schueASIHTI / Defect/ ah - shee - ghdeeASNIKIYE / Rest/ ah - shnee - kee - yeaATA / Whole/ ah - dahATAYA KEL/Entirely/ah-dah-yah kaylATAYA / Wholly/ ah - dah - yahATAYAHCI / Thoroughly/ ah - dah - yah - ghcheeATAYE / Meet/ ah - dah - yeaATE YAPI/Agent/ah-day yah-pee

ATE / Father/ ah - DayATEWAYA/Father(I have for)/ah-day-wah-yahATEWAYE KI/Father(my)/ah-day-wah-yea keeATKUKU KI/Father(his/her)/ah-dkue-kue keeATOSOKIHISNI / Vain/ ah - doh - shoh - kee - hee - shneeAU / Bring/ ahueAWAKEYA / booth/ ah - wah - kay - yahAWASAKA / Cheap/ ah - wah - shah - kahAWAWAPTE/Cutting Board/ah - wah - wah - pdayAWAYAKE / Care/ ah - wahn - yahn - kayAWAYAYE / Watch/ ah - wahn - yahn - yeaAWECAKEYA / Truly/ ah - way - chah - kay - yahAYA / Chew/ ah - yahAYA/Take along/ah - yahAYABEYA TOKIYOTATA/All over(every direction)/ah-yah-bay-yah doh-kee-yohdahn-dahnAYABEYA / Everywhere/ ah - yah - Bay - yahAYAKOKA / Clatter/ ah - yah - koh - kahAYATAYAS / Completely/ ah - yah - dah - yahshAYAZUTA / Connect/ ah - yah - zuen - dahAYE / Lead/ ah - yeaAYU PTE / Answer / ahyue - pday

AYUKIPATUJA / Bow(incline)/ ah - yue - kee - pah - duh - zjahAYUMNIMNIJA / Curl/ ah - yue - mnee - mnee - zjahAYUSTA / Abandon/ ah - yue - shdahAYUSTA/Give up/ah-yuen-shdahnAYUSTA/Leave alone/ah - yuen - shdahnAYUSTA/Let/ah-yue-shdahnAYUWICAKA / Assure/ ah - yue - wee - chah - kahAZE / Aground(Run)/ ah - zayAZI / Sucking(Baby)/ ah - zeeAZUTKA / Kidney/ ah - zjuen - dkahBESDEKI/Fox tribe/pay-sday-keeBLASKA / Flat/ blah - shkahnBLAYE ZITKATACA HU STOLA/Clover/blah-yea zee-dkah-dah-chahn hue sdoh-lahBLAYE / Field/ blah - yeaBLAYE / Level/ blah - yeaBLE / LAKE/ blayBLEBLESYA / Amuse/ blay - blay - syahBLEZA / Pelican/ blay - zahBLEZE LA / Clear / blayzay - lahBLIHECA KE/Industrious/blee-hay-chah kayBLIHECA KE/Industrious/blee-hay-chah kayBLIHIC IYE/Energetic (to become)/blee-hee-ch ee-yea

BLO / Potatoes/ blohBLOKA / Male/ bloh - kahBLOKETU / Summer/ bloh - kay - dueBLOZA / Loon/ bloh - zahCA AGNAKAPI/Biker/chahn ah-gnah-kah-peeCA ALETKA / branch(tree) / chahn - ah - lay - dkahCA BLASKA/Board/chahn blah-shkahCA BLASKA/Lumber/chahn blah-skahCA GLEPI / Woodpile / chahn - glay - peeCA ICIPAWAGA/Cross(crucifix)/chahn ee-chee-pah-wah-ghahCA O IYALI/Ladder/chahn oh ee-yah-leeCA OPIYE/Box/chahn oh-pee-yeaCA OWIJA/Floor/chahn oh-wee-zjahCA TANKA / Log / chahn - dahn - kahCA TIPI/Loghouse/chahn dee-peeCA / So/ chahCA/Then/chahCA / Wood/ chahnCABLASKA / Plank/ chahn - blah - skahCAGA / Ice/ chah - ghahCAGLE SKA/Hoop/chahn-glay shkayCAGU / Lung/ chah - ghue

CAGUGUYASA / Thrush/ chahn - ghue - ghue - yah - shahCAHAP SA SA/Candy/chahn-hahnp shah shahCAHAPI / Sugar/ chahn - hahn - peeCAHCAGA / Crunch/ chahn - ghchahn - gahCAHICAZO / Skates/ cah - ghee - chah - zohCAHLI / Coal/ chah - leeCAHLOGA / Weeds/ chahn - ghloh - ghahnCAHO TA/Ashes/chah-hoh dahCAHUAPI / Crutch/ chahn - hue - ah - peeCAHUTA / Stump/ chahn - huen - dahCAICIKOPA / Cradle/ chahn - eech - eek - ohn - pahCAICU / Step/ chah - ee - chueCAIKPA / Bud/ chahn - ee - kpahCAJE O IGWA/Signature/chah-zjay oh ee-gwahCAJE / Name/ chah - zjayCAJEYA TE/Mention/chah-zjay-yah dayCAKA/Palate(in mouth)/chay-kayCAKAGIYA / Delay/ chahn - kah - gee - yahCAKAHU / Backbone/ chahn - kah - huenCAKAHU / Spine/ chahn - kah - hueCAKAJIPA / Carve/ chahn - kah - zjhee - pahCAKATOTOLA / Woodpecker/ chahn - kah - doh - doh - lah

CAKPE / Knee/ chahn - kpayCAKSA / Club/ chahn - kshahCAKU / Street/ chahn - kueCAKU / Trail/ chahn - kueCALI YATAPI/Tobacco(chewing)/cahn-lee yah-dah-peeCALI / Smoke(Tobacco)/ chahn - leeCALI / Tobacco/ cahn - leeCALOWA KIYAPI/Organ/chahn-loh-wahn kee-yah-peeCAN ALETKA/Limb/chahn ah-lay-dkahCAN BLASKA SAPA/Blackboard/chahn blah-shlah sah-pahCan Can / Tremble / chahn - chahnCan CEGA / Drum / chahn - chay - ghahCan HA / Bark(tree) / chahn - hahCAN L SLOHE/Sled/chahn l sloh-hayCan OGNAKE / Coffin / chahn - oh - gnah - kayCAN POM CIKALA/Buggy/chahn-pohm chee-kah-lahCAN WAPE/Leaf/chahn wah-payCAN WIYO MNI/Anger/chahn wee-yoh mneeCAN / tree/ chahnCANA / Groin/ chah - nahCANAKOYA KAPI WICASA/Chairman/chahn-nah-kohn-yahn kah-pee wee-chahshah

CANIWAKSE/Saw(to use with hand)/chah-nee-wah-ksheeCANL PE/Cowardice/chahnl payCANL WAKA/Coward/chahnl wahkahnCANL WASTE/Please/chanl wah-shdayCANSI / Gum/ chahn - sheeCANTE SKUYE/Sweetheart/chahn-day skue-yeaCANTE / Heart/ chahn - DayCANUPA / Pipe(Calumet)/ chahn - ue - pahCANUPASITE / Pipestem/ chahn - nue - pah - see - DayCANUPE / Smoking/ chah - nue - payCAPA / Cherry/ cahn - pahCAPAJIPE/Carpenter shop/chahn - pah - zjee - payCAPAPI / Wagon/ chahn - pahn - peeCAPUKA / Mosquito/ cha - puen - kahCASAKALA / Sticks/ chahn - sah - kah - lahCASASA/Willow tree/chahn - shah - shahCASISLOYAPI / Wax/ chahn - shee - shloh - yah - peeCASIYO / Grouse/ chahn - shee - yohCASKOPA / Lacrosse/ chahn - shkoh - pahCASMUSKA / Sand/ chah - smue - skahCASTU/Name(to)/chah-shduenCATA / Cinder/ chah - dah

CATE IHAKE/Weary/chahn-day ee-hahn-kayCATE IHOGYE/Harass/chahn-day ee-hohn-g-yeaCATE KIYUZA/Regard(to)/chahn-day kee-yue-zahCATE SICAPI/Sorrow/chahn-day shee-chah-peeCATE SICE/Sorry/chahn-day shee-chayCATE TIZE/Fearlessly/chahn-day dee-zjhayCATE WASTE YA/Gladly/chahn-day wah-shday yahCATE WASTE YA/Joyfully/chahn-day wah-shday yahCATE WASTE / Cheerful / chahn - Day - wahsh - DayCATESICA/Downhearted(to be)/chahn-day-shee-chahCATIHAGICIYA / Despair/ chahn - dee - hahn - gee - chee - yahCATKA / Lefthanded/ chah - dkahCATKAYATA/Left side/chah - dkah - yah - dahnCAWAHPA TAKA/Grackle/cahn-wah-ghpah dahn-kahCAWAKCICA / Plate(wooden)/ chahn - wah - kchee - chahCAWAKI / Saddle/ chahn - wah - keeCAWOGNAKA / Casket/ chah - woh - gnah - kahCEBLOHU/Collar bone/chay - bloh - hueCECA/Thigh(front of)/chay-chahCECAHOHU / Femur/ chay - chah - hoh - hueCECAOAKLE / Pelvis/ chay - chah - oh - ah - klayCEGA / Kettle/ chay - ghah

CEGNAKE / cover(Clothe)/ chay - gnah - kayCEHMNIYATKE / Cup/ chay - ghmnee - yahd - kayCEHPI HA/Flesh/chay-gh-pee hahCEHUPA / Jaw/ chay - huen - pahCEHUPAOAGLE / Jawjoint/ chay - hue - pah - oh - ah - glayCEKI YE/Beseech/chay-kee yeaCEKPA / Navel/ chay - kpahCEKPAPI / Twins/ chay - kpah - peeCEPE / Fat/ chay - payCEPELA TAKA/Cuckoo/chay-pay-lah dahn-kahCESKI YUTA/Suspenders/chay-shkee yue-dahnCESKIKA / Button/ chay - shkee - kahCESKOHLOKE / throat(Lower)/ chay - shkoh - ghloh - kayCET UGLA/Doubt/chayd uen-glahCETA WATAPELA/Shrike/chay-dah wah-dah-pay-lahCETA / Hawk/ chay - dahnCETAN/Chicken Hawk/chay - dahnCETE / Bottom/ chay - DayCETUTE / Thigh/ chay - due - DayCETUTOSTA/Femur head/chay-duen-doh-shdahnCEYA KTO PI/Bridge/chayah-kdohn-peeCEYAKTO / Bridge/ chay - yah - kdohn

CEYE / Cry/ chay - yeaCEYE / Sob/ chay - yeaCEYE / Weep/ chay - yeaCEYOHE / Abdomen/ chay - yoh - hayCHA ALETKA/Tree branch/chahn-ah-lay-dkahCHA IYOHAZI/Shade of tree/chahn ee-yoh-ahn-zeeCHA / Consequently/ chahCHANUPA/Calumet(indian pipe)/chah-nue-pahCHAPA / Beaver/ chah - pahCHATIPI / Building/ chah - dee - peeCHAZEKA / Rage/ chahn - zay - kahCHEGNAKE / Breechcloth/ chay - ghnah - kayCHEYUPA / Fry/ chay - yuen - pahCHICALA / Colt/ chee - chah - lahCHO / Attractive/ chohCHOGI / Core/ choh - gheeCHUWIHEPIYA/Side of(person Or animal)/chue - wee - Hay - pee - yahCI / Desire/ cheeCI / the/ cheeCI / Want/ cheeCICA / Offspring/ chee - chahCICAKE ZI/Apache/chee-chah-kay zjhee

CICALA/Young animal/chee-chah-lahCIKALA / little/ chee - kah - lahCIKS / Son/ chee - kshCIKSI / Son/ chee - ksheeCIN / Need/ cheeCINKESNI / Reluctant/ chee - kay - shneeCISKA / Spoon/ chee - shkahCISNIYAKEL / Detest/ chee - shnee - yahn - kaylCISTILA / Small/ chee - sdee - lahCITOKA / Certain/ chee - doh - kahCIYE / Brother(older)/ chee - yeaCIYEKU KI/Brother(his/her older)/chee-yea-kue keeCIYEWAYA/Brother(I have for older)/chee-yea-wah-yahCIYEWAYE KI/Brother(my older)/chee-yea-wah-yea keeCO / Delicious/ chohCO / Pleasant(Attractive)/ chohCOGI / muscle/ choh - gheeCOKA / Center/ choh - kahnCOKALA / Bare/ choh - kah - lahCOKATA / middle/ choh - kahn - dahCOKI / Roast/ choh - keeCOKU / Skin/ choh - KU

COLA / without/ choh - lahCONA LA/Few/choh-nah lahCONZE / Angry/ chohn - zayCOPE / Wade/ choh - payCU / Dew/ chueCUKAS KE/Fence/chuen-kah shkayCUKE / Because/ chuen - kayCUSNI / Cool/ chue - shneeCUSOKE / Forest/ chuen - shoh - kayCUWE KI/Sister(my older)/chue-way keeCUWE/Sister older)/chue - wayCUWEKU KI/Sister(his/her older)/chue-way-kue keeCUWEWAYA/Sister(I have for older)/chue-way-wah-yahCUWI GNAKE/Dress(woman)/chue-wee gnah-kayCUWI/Back of a person(the)/chue-weeCUWIPAHA/Side(below arms)/chue-wee-pah-hahCUWITKU / Daughter/ chuh - wee - dkueCUWIYAPEHE / Grape/ chuhn - wee - yah - pay - hayECA LES/Contrary/ay-chahn layshECALES / Instead/ ay - chahn - layshECANI / Early/ ay - chah - neeECANI / Soon/ ay - chah - nee

ECE/Nothing but/ay-chayECEHCI/Exactly so/ay - chay - ghcheeECEL / So - Thus/ ay - chaylECEWAKTA / Attend(attentive)/ ay - chay - wah - kdahECISNIYA / Thoughtlessly/ ay - chee - shnee - yahnECIYAPI / Called/ ay - chee - yah - peeECO SI/Command/ay-chohn sheeECON PICA SNI/Impossible/ay-chohn pee-chah shneeECON/Do/ay-chohnECONSI / Advise/ ay - chohn - sheeECONSI / Order/ ay - chohn - sheeECOPI / Accurately/ ay - chohn - peeECUHA / During/ ay - chuen - hahnEGNA / Among/ ay - gh - nahEGNA / Into/ ay - gnahEGNAKA/Add(over do)/ay-gnah-kahEGNAKE/Put/ay-gnah-kayEHAKE LA/Last/ay-hah-kay lahEHAKEKE NIYA/Breathe one 's last/ay-hah-kay-ka -nee-yahnEHANI / Already/ ay - hahn - neeEHANI / Formerly/ ay - hahn - neeEHANI/Long ago/ay-hahn-nee

EHANI/Old Time/ay - hah - neeEHATAS/If/ay-hahn-dahshEHATE / Laugh/ ay - hah - DayEHCI / Main/ aygh - cheeEHUNHAN / Pretend/ ay - ghue - hahnEICICAGA / Claim/ ay - ee - ch - ee - chah - gahEKA YUSLOHA/Suspend/ay-kahn yue-sloh-hahnEKAGA/Choose(to)/ay-kah-ghahEKCEYA / Plain/ ay - kchay - yahEKESYE / Somewhat/ ay - kay - syeaEKITA / Anyhow/ ay - kee - dahnEKTA ETUWA/Look toward/ay-kdah ay-duen-wahEKTA GNI/Go back/ay-kdah gneeEKTA WAYAKA/Look back/aykdah wahn-yahn-kahEKTA / at/ ay - kdahEKTA/To/ay-kdahEKTANI/Back there/ay - kdah - neeEKTASNIYA / According/ ayk - dah - shnee - yahEKTAWAPAYA KI/Later today/ay-kdahn-wah-pah-yah keeEKTAWAPAYA/Today(later on)/ay-kdah-wah-pah-yahEKTU JE SYA/Forgetfull/ay-duen-zjay-shyahEKTU JE/Forget(to)/ay-kduen-zjay

EL ETOWASNI/Attention(pay no)/ayl ay-dohn-wahn-shneeEL ETUWA SNI/Ignore(to)/ayl ay-duen-wahn shneeEL/As/aylEL/In/aylEL/To/aylayELUN / Present/ ay - luenENAKIYE / Quit/ ay - nah - kee - yeaENANA/All around/ay - nah - nahENAON / Remain/ ay - nah - ohnENAON / Stay/ ay - nah - ohnEPA JIPE/Plane(carpenter)/ay-pah jee-payEPATA / Touch(feel)/ ay - pah - dahnEPAZO KE S E/Point out(to)/ay-pah-zoh kay s ayEPAZO/Index Finger/ay - pah - zohEPAZO/Index finger/ay-pah-zohEPAZO / Point/ ay - pah - zohEPI / they/ ay - peeES ES / anyway / aysh - ayshES ES / Certainly / aysh - ayshESLE ESAYE/Lipstick/aysh-lay aysh-ah-yeaETA HA/Henceforth/ay-dahn hahnETAHA / From/ ay - dahn - hahn

ETAN HCI/Any/aydahn ghcheeETANHAN / of/ ay - dahn - hahnETKIYA / toward/ ay - dkee - yahEYA APAHA/Crier/ay-yah ah-pah-hahEYA PAHA/Announcer(crier)/ee-yah pah-hahEYA/Well Now!/ay - yahEYOKAS I/Peek/ah-yoh-kahsh eeEYOKASI / Peep/ ay - yoh - kah - sheeGE / Ask/ gh - ayGEPE / Gasp/ ghay - payGI / Brown/ gheeGLA KCA / Combing / glah - kchahGLAHOMNI / Convince/ glah - hoh - mneeGLAKIYA / Crosswise/ glah - kee - yahnGLASKAPA / clap/ glah - skah - pahGLAZUZU/Pay for(to)/glah-zue-zueGLEGLE GE/Speckled/glay-glay ghayGLEGLE GE/Striped/glay-glay chayGLESKA / Spotted/ glay - shkahGLI/Return/gleeGLOGLESKA / Gullet/ gloh - glay - skahGLOGLOSKA / Windpipe(throat)/ gloh - gloh - shkah

GLONICE / Unyielding/ gloh - nee - chayGLUHA/Have(as one's own)/glue-hahnGLUHA / Retain/ Glue - hahGLUSNA/Err(to)/glue-shnahGLUSNA/Mistake(make a)/glue-shnahGLUSNIYAYA / Depart/ Glue - shnee - yahn - yahnGLUSTA / Peacemaker/ Glue - shdahnGMIGMA / Sphere/ gmee - gmahGNAKA/Apply(put on)/gnah-kahGNAKE/Keep(in place)/gnah-kayGNASKA HA/Money(notes)/gnah-shkah hahGNAYE / Cheat/ ghnah - yeaGNAYE / deceive/ gnah - yeaGNAYE / Fool/ gnah - yeaGNAYE / Joke/ ghahyeaGNUGNUSKA / Grasshopper/ gnue - gnue - shkahGNUGNUSKA / Locust/ gnue - gnue - shkahGNUNI / lose/ gnue - neeGOPE / Snore/ ghoh - payH OKA/Singer/ho ohk-hahHA COKAYA/Midnight/hahn chohkahn-yahnHA SAPA/Blackskinned/hah sah-pah

HA / Rind(Skin - Shell)/ hahnHA / Skin/ hahHA / Sore/ ghahnHA / YES/ hahnHABYE/Shoo away an animal(to)/ghahb-yeaHACOLAPI / Streaking/ hah - choh - lah - peeHAHATUWA/Chippewa tribe/hah - hah - due - wahHAHATUWA/Ojibwa tribe(chippewa)/hah - hahn - due - wahHAHEPI KI/Tonight/hahn-hay-pee keeHAHEPI/Last Night/hahn - Hay - peeHAHEPI / Night/ hahn - hay - peeHAHUTA/String/hah-ghuen-dahHAHUTA / Thread/ hah - ghuen - dahHAIPAJAJA / Soap/ hah - ee - pahzj - ah - zjahHAIPAJAJABLU / Soap(flakes)/ hah - ee - pah - zjah - zjah - blueHAKA / Branching/ hah - kahHAKAKTA / Junior/ hah - kah - kdahHAKAKTA / Youngest/ hah - kah - kdahHAKAYE/Sister-in-law(of male)/hahn-kah-yeaHAKELA / Partly/ hahn - kay - lahHAKEYA/Little by little/hahn-kay-yahHAKEYAS / Finally/ hahn - kay - yahsh

HAKPA / Shoelaces/ hahn - kpahnHALA / Flea/ hah - lahHALHATA / Magpie/ hahl - hahn - dahHAM IKCEKA/Moccasin/hahm ee-kchay-kahHAMPA / Shoes/ hahnm - pahHAN BLECEYAPI/Vision cry/hahn blay-chay-yah-peeHAN / OK/ hahnHANHANLA / Net/ hahn - hahn - lahHANHEPI WI/Moon/hahn-hay-pee weeHANHON / no/ hahn - hohnHANKA SI/Cousin-female(of a man)/hahn-kah sheeHANKE / Part/ hahn - kayHAPA / Shoe/ hahn - pahHAPI / Bury/ ghah - peeHASKA / Heron(White)/ hahn - skahHASKE/Long/hahn-shkayHASKE / Tall/ hahn - skayHASPA / Apple/ hah - shpahnHASPAISMA CIKALA/Apricot/hahn-shpah-ee-shmah chee-kah-lahHATA PI YO/Look out- run/hahn-dah pee yohHAU / Hello/ hah - ueHAU / HI/ hah - ue

HAWACIPI / Dance(Night)/ hahn - wah - chee - peeHAYAKE / Clothing/ hah - yah - kayHAYAPI / Clothe/ hah - yah - peeHCE SNI/Not very/ghchay shneeHCE / Real/ ghchayHCEHAL YAHI CA/Time(you've come at a bad)/gh-chay-hahnl ya-hee chahHE APETU KI/Days(in those)/hay ah-pay-due keeHE HECETU/Fact(that is the)/hay hay-chay-dueHE SAPA/Blackhills/ghay sah-pahHECA / Buzzard/ hay - chahHECA / Buzzard/ g - hay - chahHECA / Necessary/ hay - chahHECA / Such/ hay - chahHECE TU/Correct/hay-chay dueHECEKCEL/Ways(in those)/hay-chay-kchaylHECETU / Right/ hay - chay - dueHECETU / Sure/ hay - chay - dueHECETUHCE / Surely/ hay - chay - due - gh - chayHECETUKE / Common/ hay - chay - due - kayHECETULA / Approve/ hay - chay - due - lahHECETUYA / Properly/ hay - chay - duh - yahHECHA/Have to/hay-chah

HECHENA HCI/Right now/hay-chay-nah gh-cheeHECI / there/ hay - cheeHECI/What might be/hay-cheeHECI / Whether/ hay - cheeHECIHA/Might be/Hay - chee - hahnHECIYA PI/Named that(to be)/hay-chee-yah peeHECIYA/Direction(in that)/hay-chee-yahHECIYATA / Thereabout/ hay - chee - yah - dahnHECU PI S E/Having do this/hay-chuen pee s ayHEHAKASAPA/Black elk/Hay - hah - kah - sah - pahHEHANL/Then/hay-hahnlHEHATA / Since/ hay - hahn - dahnHEHATU/Next(to be)/hay-hahn-dueHEHAYA O IHAKE/The end/hay-hahn-yahn oh ee-hahn-kayHEHAYA/That Far/Hay - hahn - yahnHEKTAKIYA / back/ hay - kdah - kee - yahHEKTAKIYANAPE / Retreat(From)/ hay - kdah - kee - yah - nah - payHELTI / Live(there)/ hayl - deeHEMACA/I am/Hay - mahn - chahHEMANI / Train/ ghay - mah - neeHENA US/These two/hay-nah uhnsHENA/Right there/Hay - nah

HENA / Them/ hay - nahHENA / Those/ hay - nahHENALA / over(Finished)/ hay - nah - lahHETA/From there/hay-dahnHEYAB / Aside/ gh - ay - yahbHEYATA/Out in the country/hay-yah-dahHEYOKA / Clown/ hea - yoh - kahHEYOPUZE/Lice(to have)/hay-yoh-pue-zayHEYUKA / Frost/ gh - ay - yuen - kahHI / Arrive/ heeHI / Fur/ heeHI / hair/ heeHIGATO / Marry/ hee - gah - dohnHIGLE/Suddenly(to occur)/hee-glayHIGNAKU / Husband/ hee - gnah - kueHIGNU / Singe/ hee - gnueHIHA / Owl/ hee - hahnHIHANIWOTAPI / Breakfast/ hee - hah - nee - woh - dah - peeHIHANNI HCI/Early(am)/hee-hahn-nee ghcheeHIHPA YE/Fall/hee-gh-pah yeaHINHANNI / morning/ hee - hahn - neeHINSMI / Hairy/ hee - shmee

HISMALA / Fuzzy/ hee - shmah - lahHITA / brush/ hee - dahHITKA LA/Louse/hee-dkah lahHITO / Roan/ hee - dohHIYA / no/ hee - yahHIYAKAGA / Owl(Hoot)/ hee - yah - kah - gahHIYAKIGLE / Chatter/ hee - yah - kee - glayHIYETE/Shoulder(top of)/hee-yea-dayHIYU/Come Forth/hee - yuenHLA HLA TAKA/Bell steeple/hglah hglah dahn-kahHLA HLA / Bell / hglah - hglahHLETE / Carelessness/ ghlay - DayHLIHLI LA / Mire / ghlee - ghlee - lahHLIHLILA / Muddy/ ghlee - ghlee - lahHLO / Growl/ ghlohHLOKA / Bore(drill)/ ghloh - kahHMU GE/Curse/ghmue ghayHMU YELA/Buzz/ghmue yealahHMU / Buzz/ ghmueHMU / Wail/ ghmueHMUGA / Bewitch/ ghmuen - gahHO EYAS WANA HECETU/That 's enough/hoh ay-yahsh wah-nah hay-chay-due

HO / Howl/ hohnHOCASYE / Garter/ hohn - chah - shyeaHOCOKA / Yard/ hoh - choh - kahHOCOKATA/Camp(middle of)/hoh-choh-kah-dahHOCOKATOYA / Encircle/ hoh - choh - kah - dohn - yahnHOGA / Fish/ hoh - ghahnHOGNA/Along that way/hoh-gnahHOHE/Assiniboine tribe/hoh - HayHOHEO / Therefore/ hoh - hay - ohnHOHOTE / Slings/ hoh - hoh - DayHOHPA / Cough/ hoh - ghpahHOHU / bone/ hoh - hueHOHUMILA/Bone Knife/hoh - hue - mee - lahHOIPATE / Net(Fishing)/ hoh - ee - pah - DayHOKA / Badger/ hohn - kahnHOKA / Heron(bird)/ hoh - kahnHOKACA HAYE KIYE S E/Confuse/hoh-kah-chah hahn-yea kee-yea s-ayHOKAGICA / Snipe/ hoh - kah - gee - chahHOKAHICA / Stork/ hoh - kah - ghee - chahHOKAMANIPILA / Crane 's nesting place/hoh-kah mahn-ee-pee-lahHOKATO / Heron(blue)/ hoh - kah - dohHOKSILA / Boy/ hoh - kshee - lah

HOKSIYUHA/Have(a baby)/hoh-kshee-yue-hahHOKUWA / Fishing/ hoh - kue - wahHOPA ISKA HUHOSKA/Boots/hohn-pah ee-shkah hue-hohn-shkahHOPA / Beautiful/ ghoh - pahHOPE CE/Handsome/ghoh-pay chayHOSIGLI / Report/ hoh - shee - gleeHOTA / Gray/ ghoh - dahHOTAKA / Sound(Loud)/ hoh - dahn - kahHOTAKE / Winnebago/ hoh - dahn - kayHOTANKA / Loud/ hoh - dahn - kahHOTO / Bawl/ hoh - dohnHOTO / Hoot/ hoh - dohnHOWANAGOYE/Tape recorder/hoh - wah - nah - ghoh - yeaHOWASAPA / Catfish/ hoh - wah - shah - pahHOWIWACIPI / Dance(Ghost)/ hoh - wee - wah - chee - peeHOYAZELA CIKALA/Kingfisher/hoh-yah-zay-lah chee-kah-lahHPALA/Soggy(to be)/ghpahn-lahHPEYUKA / Brood/ ghpay - yuhn - kahHPU / Crumble/ ghpueHTA YETU/Evening/ghdah yea-dueHTALEHA / Yesterday/ ghdah - lay - hahnHU HI / Indeed / hue - hee

HU HI / Indeed / hue - heeHU IPAT IZE/Pump(tire)/hue-ee-pahd ee-zayHU IPAT IZE/Tire pump/hue ee-pahd ee-zayHU / bush/ hueHU / leg/ huenHU / Shrub(bush)/ huenHU / Tire/ hueHUBLO / Shin/ hue - blohHUGMIYA / Wheel/ hue - ghmee - yahnHUH / Some/ huenghHUHI / Slow/ huhn - heeHUHSNAHA / Few(very)/ huen - gh - shnah - hahnHUHU WOYAZO/Arthritis/huen-huen woh-yah-zohHUHUWANAPI / breastplate/ HUH - hue - wah - nah - peeHUKA / Ancestor/ huen - kahHUKU / Mother(her)/ huen - kueHUNAPOBYA / Blowout/ hue - nah - pohb - yahHUNKESNI / Weak/ huen - kay - shneeHUNKPAPAYA/Standing Rock Sioux/huen-kpah-pah-yahHUOKAHMI/Knee(back of)/hue-oh-kah-ghmeeHUPAHU / Wing/ ghue - pah - hueHUPAKI GLAKE/Bat(animal)/hue-pah-kee glah-kay

HUPUCASAKALA / Swallow(Cliff)/ hue - pue - chahn - sah - kah - lahHUPUWABLILA/Snow Bunting/hue - pue - wahn - blee - lahHUSE / Verily/ huen - shayHUSKA / Legging/ huen - skahHUSTE / Crippled/ hue - shdayHUTA AGLAGLA/Edge(along the outside bottom)/hue-dah ah-glah-glahHUWIMNA / Rotten/ ghuen - wee - mnahHUYAKU / Sock(Stocking)/ huen - yah - kuenHUYAKU / Stocking/ huen - yah - khuenHUYAZO / Sore(leg)/ hue - yah - zohnHWA PI/Drowsiness/ghwah peeHWA / Sleepy/ ghwahHate / Juniper/ ghahn - DayHE / Mountain/ ghayHe/That one/HayHI / Come/ heeHI / Teeth/ heeHI / Tooth/ heeI HUNIYA/Thorough/ee huen-nee-yahnI / Mouth/ eeIC IKTE/Suicide(to commit)/eech ee-kdayICABLU / Pickaxe/ ee - chah - blue

ICABU / Drumstick/ ee - chah - bueICAGA/Grow up/ee-chah-ghahICAGE / Grow/ ee - chah - ghayICAGIYA / Bother/ ee - chah - gee - yahICAHI / Mix/ ee - chah - heeICALSIL/Depressed(to be)/ee-chahnl-sheelICALSIL / Sorrowing/ ee - chahnl - sheelICALU / Fan/ ee - chah - lueICAMNA / Snowing/ ee - chah - mnahICANPE / Puncture/ ee - chahn - payICAPA / Smash/ ee - chah - pahnICAPSINTE / Quirt/ ee - chahp - see - DayICAPSITE / Whip/ ee - chah - psee - DayICASLECE / Wedge/ ee - chah - slay - chayICATO NAU -chahn-yahnICAZO / mark/ ee - chah - zohICEWIS / Unusually/ ee - chay - weeshICI / Harness/ ee - cheeICICAHIYA/Mixed Together/ee - chee - chah - hee - yahICICU / Volunteer/ ee - chee - chueICICUPI / Surrender/ ee - chee - chue - pee

ICIMANI / Journey/ ee - chee - mah - neeICINUMPA NIS/Anymore/ee-chee-nuem-pah neeshICINUPA / Second/ ee - chee - nue - pahICITEHA / Apart/ ee - chee - Day - hahnICITOKECA/Different(to be)/ee-chee-doh-kay-chahICITOTOKCA / Various/ ee - chee - doh - doh - kchahICIYOKIHEYA / Succession/ ee - chee - yoh - kee - hay - yeaICIZENAYA/Mixed up/ee - chee - zjay - nah - yahnICU / Accept/ ee - chuenICU/Get/ee-chueICU / Receive/ ee - chueICU / Take/ ee - chueICUHA / Meantime/ ee - chuh - hahnICUHA/While/ee-chue-hahnICUPI / Taken/ ee - chue -

Lakota way of life and the ceremonies and language that accompany it. It is my hope that by learning the bits and pieces of the language that I am presenting to you here that the prayers, songs, and teachings that you may become exposed to you will make more sense to you so that you may broaden your knowled