WIXLIB

Spis treściSłowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Autorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Skróty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wykaz ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1Anatomia i fizjologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .vviiixxixii1Frank Löwe, Michael Praetz1.1Ogólna anatomia serca . . . . . . . . . . . . . . . . .1Frank Löwe1.1.11.1.21.2Powierzchnie serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Naczynia wieńcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Układ bodźcotwórczo-przewodzącyserca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .357542.5Trzeci krok: Czy występują zaburzenia rytmu serca?Czwarty krok: Jaka jest oś elektryczna sercaw EKG? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3Zaburzenia rytmu serca . . . . . . . . . . . . . . .652.4.32.4.4Michael Helms, Michael Praetz3.11.2.21.3Anatomia układu bodźcotwórczo-przewodzącegoserca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Fizjologia układu bodźcotwórczo-przewodzącegoserca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Funkcja serca w układzie krążenia . . . . . .89111.3.11.3.21.4Cykl pracy serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Rzut serca (pojemność minutowa) . . . . . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1214162Elektrokardiogram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19Frank Löwe, Michael PraetzElektrofizjologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19Michael Praetz2.1.12.1.22.1.32.2Błonowy potencjał spoczynkowy i potencjałczynnościowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Szerzenie się fali pobudzenia w sercu . . . . . . . . . .Zapis w EKG szerzenia się fali pobudzenia . . . . . . .Prawidłowe EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3.1.13.1.23.1.33.1.43.2Nazewnictwo w zapisie EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . .Prawidłowe EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Odprowadzenia i technika . . . . . . . . . . . . .Różne odprowadzenia EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Techniczne aspekty wykonywania EKG . . . . . . . . . .Interpretacja EKG w stanach nagłych:prosta i systematyczna ocena . . . . . . . . . . .293237384752Michael Praetz2.4.12.4.2Pierwszy krok: Jaki jest stan pacjenta? . . . . . . . . . .Drugi krok: Jaka jest techniczna jakośćzapisu EKG? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6768717476Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS . . . . . . . . .Częstoskurcze z szerokimi zespołami QRS . . . . . . . .Objawy kliniczne i leczenie tachyarytmii . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .778894954Zaburzenia przewodnictwa . . . . . . . . . . . .99Michael Helms4.14.1.14.1.24.1.34.25254Bloki pęczka przedsionkowo-komorowego (pęczka Hisa) . . . . . . . . . . . .99Blok prawej odnogi pęczka Hisa (RBBB) . . . . . . . . . 101Blok lewej odnogi pęczka Hisa (LBBB) . . . . . . . . . . 103Bloki połowicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Niedokrwienie mięśnia sercowegoi zawał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109Matthias Jahn5.15.1.15.1.25.1.35.1.45.2Michael Praetz, Frank Löwe2.3.12.3.22.4Rytmy zastępcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Zaburzenia przewodnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Bloki przedsionkowo-komorowe . . . . . . . . . . . . . . .Leczenie bradyarytmii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Tachyarytmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3.2.13.2.23.2.33.3519242828Michael Praetz2.2.12.2.22.365Michael PraetzMichael Praetz2.1Bradyarytmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Michael HelmsMichael Ostry zespół wieńcowy . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Choroba niedokrwienna serca . . . . . . . . . . . . . . . . 110Stabilna i niestabilna dławica piersiowa (AP) . . . . . . 111Ostry zespół wieńcowy (OZW) . . . . . . . . . . . . . . . . . 113Stadia zawału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116EKG w przypadku bólu w klatce piersiowej:diagnostyczne 12-odprowadzeniowe EKGw ostrym zespole wieńcowym . . . . . . . . . . 116Diagnostyka zawału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Patofizjologiczne zmiany w EKG . . . . . . . . . . . . . . . 118Lokalizacja zawału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Zawał ściany przedniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Zawał ściany dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Zawał prawej komory serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Zawał ściany bocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

xiv5.2.85.2.9 5.35.3.15.3.25.46Spis treściZawał dolno-podstawny (zawał tylnej ściany serca) .Diagnostyka zawału u pacjentów z blokiem lewejodnogi pęczka Hisa lub wszczepionym rozrusznikiemPostępowanie przedszpitalne w ostrymzespole wieńcowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Postępowanie medyczne i działania ogólne . . . . . . .Terapia reperfuzyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wybrane choroby i zmiany w EKGw ich przebiegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1289EKG w pediatrii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.19.3.29.3.39.3.49.4Anatomia i fizjologia u dorosłychi dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Dziecięcy układ sercowo-naczyniowy przedi po narodzeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Oś elektryczna serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Kontrola rzutu serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Interpretacja EKG u pacjentówpediatrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Częstość akcji serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Rytm serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Oś elektryczna serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Szerzenie się pobudzenia i repolaryzacja u dzieci . . .Patologiczne EKG u dziecka . . . . . . . . . . . .Tachykardia u dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Bradykardia u dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przerost mięśnia serca u dziecka . . . . . . . . . . . . . . .Wrodzone wady serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Leki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36.4.46.4.56.4.66.4.76.5Choroby zapalne serca . . . . . . . . . . . . . . . . .Zapalenie wsierdzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Zapalenie mięśnia sercowego . . . . . . . . . . . . . . . . .Zapalenie osierdzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Kardiomiopatie i kanałopatie . . . . . . . . . .Kardiomiopatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Kanałopatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przerost mięśnia serca . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przerost przedsionków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przerost komór serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Diagnostyka różnicowa choróbpozasercowych na podstawie EKG . . . . .Krwawienie podpajęczynówkowe . . . . . . . . . . . . . .Nadużywanie alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Jadłowstręt psychiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wagotonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przewlekła obturacyjna choroba płuc . . . . . . . . . . .Zator tętnicy płucnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ciężka hipotermia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7Elektrolity i narkotyki: wpływ na EKG . .1631541551551561571571581591609.1.29.1.39.2Wpływ elektrolitów na EKG . . . . . . . . . . . .Zaburzenia gospodarki potasowej . . . . . . . . . . . . .Zaburzenia gospodarki wapniowej . . . . . . . . . . . . .Zaburzenia gospodarki magnezowej . . . . . . . . . . . .Wpływ narkotyków i leków na EKG . . . . .Legalne i nielegalne substancje odurzające . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1631631651661661661728EKG przy rozruszniku serca . . . . . . . . . . . .175Matthias Jahn8.18.1.18.1.28.28.2.1Rodzaje elektrostymulacji serca . . . . . . . . .Elektrostymulacja wewnętrzna: inwazyjna . . . . . . . .Elektrostymulacja zewnętrzna: nieinwazyjna . . . . . .Zaburzenia funkcji rozrusznika i ICD . . .Zaburzenia funkcji jedno- i dwujamowegorozrusznika serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98199202203205207209Frank Flake10.110.1.110.1.210.1.320920921110.3Leki w medycynie ratunkowej . . . . . . . . .Podział według Vaughana Williamsa . . . . . . . . . . .Leki przeciwarytmiczne spoza klasyfikacji . . . . . . . .Leki przeciwartymiczne w leczeniuprzedszpitalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Koncepcje terapii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Leczenie przewlekłe i jego wpływna EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11Ćwiczenia z EKG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227Mareike Soltau7.17.1.17.1.27.1.37.27.2.17.3186Mareike Soltau141Mareike 6.41858.4Zaburzenia funkcji kardiowertera-defibrylatora . . . .Zastosowanie magnesu w zaburzeniach pracyrozrusznika lub ICD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przezskórna stymulacja w pomocydoraźnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8.2.28.2.310.1.410.2211218220224Matthias Jahn, Frank Löwe11.111.1.111.1.211.211.2.111.2.2Ćwiczenia podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . .Ćwiczenia podstawowe: przypadki . . . . . . . . . . . . .Ćwiczenia podstawowe: rozwiązania . . . . . . . . . . .Ćwiczenia zaawansowane . . . . . . . . . . . . . .Ćwiczenia zaawansowane: przypadki . . . . . . . . . . .Ćwiczenia zaawansowane: rozwiązania . . . . . . . . .227227234236236242Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245

ROZDZIAŁ1Frank Löwe, Michael PraetzAnatomia i fizjologiaCELE ROZDZIAŁU – PODSTAWOWE Opisać anatomiczne położenie serca w klatce piersiowej. Wyjaśnić termin „płaszczyzna zastawek”. Wymienić trzy główne naczynia wieńcowe. Podać anatomiczne struktury układu bodźcotwórczo-przewodzącego serca. Opisać własną aktywność elektryczną komórek układu bodźcotwórczego serca. Opisać rolę autonomicznego układu nerwowego i jego wpływna rzut serca. Wyjaśnić funkcję amortyzującą naczyń. Wyjaśnić pojęcia: obciążenie wstępne, obciążenie następcze,rzut serca i objętość wyrzutowa serca.CELE ROZDZIAŁU – ZAAWANSOWANE Opisać struktury anatomiczne tworzące „tylną ścianę serca”. Podać obszar zaopatrzenia lewej tętnicy wieńcowej. Podać obszar zaopatrzenia prawej tętnicy wieńcowej. Wyjaśnić pojęcia: „lewostronny typ zaopatrzenia”, „prawostronnytyp zaopatrzenia”. Opisać położenie anatomiczne i poszczególne elementy układubodźcotwórczo-przewodzącego serca. Podać prędkości przewodzenia w poszczególnych elementachukładu przewodzącego serca. Wymienić czynniki, które wpływają na przewodzenie bodźca. Wyjaśnić związek między elektrycznym pobudzeniem a mechaniczną funkcją serca w układzie krążenia.1.1 Ogólna anatomia sercaFrank LöweSerce (cor) jest jednym z najważniejszych narządów człowieka.Ten jamisty mięsień stanowi siłę napędową układu krążeniai zapewnia ukrwienie narządów. Do najważniejszych zadańserca należą: zaopatrywanie organizmu w tlen (O2) i substancje odżywcze, usuwanie produktów przemiany materii (m.in.CO2), transport hormonów (kontrola hormonalna), płytekkrwi i czynników krzepnięcia (krzepnięcie krwi) oraz komórek odpornościowych i przeciwciał (funkcja obronna). Ponadto tkanki serca produkują hormony, biorące udział w regulowaniu czynności układu krążenia oraz równowagi płynowej.Serce leży oddzielnie we własnej jamie, w śródpiersiu, pomiędzy płucami (› ryc. 1.1). Znajduje się ono zaraz za most-kiem i bezpośrednio nad przeponą. Od tyłu serce ograniczająprzełyk oraz aorta.ZAPAMIĘTAJSerce zajmuje niemal całą przestrzeń między mostkiem (ograniczenie przednie) a kręgosłupem (ograniczenie tylne). Topografięserca wykorzystuje się w przypadku wykonywania ucisku klatkipiersiowej w czasie prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej (CPR). Ucisk przykładany od przodu do ściany klatkipiersiowej prowadzi do ucisku serca i następowego wyciśnięciaz niego krwi do układu krążenia. Następujące po tym zwolnienieucisku prowadzi do zassania krwi żylnej do przedsionków. Ukierunkowany przepływ krwi uzyskuje się w tym przypadku bez aktywnego współdziałania miokardium, gdyż otwieranie i zamykaniezastawek serca zachodzi w sposób bierny.Około dwie trzecie serca znajduje się po lewej stronie wyobrażonej linii pośrodkowej ciała przechodzącej przez mostek, cowiąże się ze zmniejszonym wymiarem lewego płuca. Pozostałajedna trzecia znajduje się po prawej stronie mostka. Zewnętrzny kształt serca można porównać do stożka. Ten stożek w ludzkiej klatce piersiowej położony jest tak, iż jego czubek skierowany jest na lewo, w dół i do przodu, a podstawa w kierunkugórno-przednio-tylnym (› ryc. 1.2). W ten sposób oś długaserca tworzy ze wszystkimi trzema płaszczyznami przestrzenikąt wynoszący ok. 45 .Serce osoby dorosłej ma około 12 cm długości, 9 cm szerokości i mniej więcej 6 cm grubości (› ryc. 1.3). Dawniejstosowana „zasada pięści” mówi, że serce danego człowiekawielkością odpowiada dłoni tej osoby zwiniętej w pięść. Serce przeciętnie waży między 250 a 350 gramów, co odpowiada około 0,45% męskiej i blisko 0,40% kobiecej masy ciała.Wielkość i masa serca zależą od wieku, masy i budowy ciała,wykonywanego wysiłku fizycznego oraz ewentualnych przebytych chorób serca. Objętość wyrzutowa prawej i lewej komory wynosi około 70 ml na uderzenie. Z tego połowa pozostaje w świetle komór. Frakcja wyrzutu wynosi zatem około60–75%. Frakcja wyrzutowa (ejection fraction, EF) stanowimiarę funkcji serca i u pacjentów z niewydolnością sercamoże wynosić nawet poniżej 35%. Zgodnie ze wzorem narzut serca (CO: objętość wyrzutowa częstość skurczów serca), u zdrowej osoby dorosłej w spoczynku wynosi on prawie5 l/min. Przy wysiłku pojemność minutowa może wzrosnąćdo 6 razy i wówczas wyniesie do 30 l/min.

21 Anatomia i fizjologia1231Serce45678910PrzeponaLewe płucoPrawe płucoKoniuszekOsierdzieWęzły chłonneśródpiersiowe przedniePrzeponaRyc. 1.1 Położenie serca w śródpiersiu. Serce leżybezpośrednio za mostkiem i nad przeponą [G779].Nerw błędny [X]Nerw krtaniowy wstecznyŻyła główna dolnaWięzadło tętniczeTętnica płucna prawaŻyła płucna lewa górnaTętnica płucna lewaCzęść wstępująca aortyŻyła płucna lewa dolnaŻyła płucna prawaPień płucnyKomora lewaPrzedsionek prawyKoniuszek sercaWęzły chłonneprzeponowe dolneKomora prawaWęzły chłonne przeponowe górneRyc. 1.2 Położenie serca w klatcepiersiowej, widok od strony brzusznej [S007-2-24].

1.1 Ogólna anatomia serca3Tętnica szyjna wspólna lewaPień ramienno-głowowyTętnica podobojczykowa lewaŁuk aortyŻyła główna górna1Więzadło tętniczeTętnica płucna lewaTętnica płucna prawaOsierdzie surowicze,blaszka ściennaUszko praweStożek tętniczyPień płucnyOsierdzie surowicze,blaszka ściennaUszko leweŻyła sercowa wielkaTętnica wieńcowa lewa,gałąź okalającaPrzedsionek prawyTętnica wieńcowa prawa, gałąź okalającaTętnica wieńcowa prawa, gałąźmiędzykomorowa przedniaBruzda wieńcowaŻyła sercowa małaŻyła międzykomorowa przedniaKomora lewaTętnica wieńcowa prawaKomora prawaOsierdzie surowicze,blaszka trzewna [nasierdzie]Ryc. 1.3 Serce, widok od stronybrzusznej [S007-2-24].ZAPAMIĘTAJOsierdzie surowicze, blaszka ściennaKardiomegalia to powiększenie serca lub któregoś z jego wymiarów. Można przy tym rozróżnić dwa procesy:poszerzenie jam serca (dylatację),pogrubienie mięśnia ściany (hipertrofię) (› rozdz. 6.3).Poszerzenie jam serca to początkowe następstwo adaptacji donadmiernego obciążenia mięśnia lewej komory, spowodowanegoprocesami patologicznymi, jak np. zwiększonym oporem naczyniowym w obszarze dużego krążenia, zwykle z powodu istnienia nadciśnienia tętniczego, rzadziej w związku z wadami zastawekserca itd. Na skutek zwiększonego obciążenia i zachodzącej adaptacji wtórnie zwiększa się masa mięśnia serca. Przy czym przejściemiędzy procesami jest płynne. Jeśli serce nie radzi sobie ze zwiększonym obciążeniem, to rozwija się niewydolność. A w badaniachwykrywane jest patologiczne powiększenie serca. Częstość chorób,które przebiegają z przerostem lub dylatacją serca, jest duża.Skrajnie powiększone serce w praktyce klinicznej określa się jakoserce bawole (cor bovinum) i, ze względu na etiologię, jest toserce, które nie wykazuje żadnych oznak zwiększonej wydajności.Waga serca sportowców wytrzymałościowych może wynosić do500 g, co stanowi stan krytyczny, gdyż dochodzi do zwężenia średnicy naczyń wieńcowych, a to z kolei może prowadzić do znaczącego upośledzenia zaopatrzenia miokardium w tlen. Koniuszek sercaBruzda międzykomorowaprzednia1.1.1 Powierzchnie sercaPodstawa serca (basis cordis), ew. tylna ściana serca, leży naprzeciwko koniuszka serca i składają się na nią przede wszystkim lewy przedsionek (atrium sinistrum), niewielki fragmentprawego przedsionka (atrium dextrum), proksymalny odcinekżyły głównej górnej i dolnej oraz żyły płucne. Podstawa leżyna wysokości 6.–9. kręgu piersiowego. Odpowiada ona „płaszczyźnie zastawek”, czyli płaszczyźnie, w której leżą wszystkiezastawki. Przednia powierzchnia serca leży bezpośrednio zamostkiem i chrząstkami żebrowymi. Tworzą ją głównie prawyprzedsionek oraz lewa i prawa komora serca (ventriculi dextere sinister). Ponieważ serce ludzkie w klatce piersiowej jest niecopochylone na lewo i do przodu, to właśnie prawa komora jesttą częścią serca, która stanowi największą powierzchnię znajdującą się bezpośrednio za mostkiem. Koniuszek serca (apexcordis) w porównaniu z podstawą serca jest najmniejszą częścią serca, zbudowaną głównie przez szczyt lewej komory i leżyza 5. przestrzenią międzyżebrową. Stanowi ważny kliniczniepunkt odniesienia lewego serca (zewnętrzna lewa strona) i leżybezpośrednio na lewym płucu.

41 Anatomia i fizjologiaPraktyczna rada1Koniuszek serca (apex cordis) bezpośrednio dotyka ścianyklatki piersiowej i może zostać wybadany jako uderzenie koniuszkowe na skrzyżowaniu lewej linii środkowo-obojczykowej z piątą przestrzenią międzyżebrową. Jest to możliwezwłaszcza u osób o szczupłej budowie ciała.Zewnętrzna prawa strona spoczywa na prawym płucu i składa się na nią prawy przedsionek. Podstawa i koniuszek sercasą ze sobą powiązane poprzez anatomiczną oś serca, któraw normalnych warunkach znajduje się pod kątem 45 w stosunku do wszystkich płaszczyzn przestrzeni. Efektem tegojest najkrótsza droga przepływu krwi i ograniczenie wzajemnych zaburzeń w strumieniach krwi napływających do serca.Płaszczyzna zastawek leży prostopadle do osi serca. Na podstawę serca składają się przede wszystkim lewa komora orazniewielka część prawej komory i prawego przedsionka. Podstawa serca klinicznie odpowiada „ścianie tylnej” w zapisieEKG, np. gdy rozpoznawany jest „zawał ściany tylnej”. Zawałściany tylnej nie oznacza w tym wypadku, że zawał dotyczytylnej ściany serca, ale raczej powierzchni przeponowej, czylizlokalizowany jest na dolnej ścianie serca. Dla uproszczeniamówi się o zawale ściany tylnej i używa tego terminu zamiennie z „zawałem ściany dolnej”, choć to określenie nie jest do-kładne. Prawa i lewa komora są od siebie oddzielone bruzdą(bruzdą wieńcową), w której biegną tylne międzykomorowetętnice wieńcowe.Niezależnie od związków z otaczającymi strukturami, rozróżnia się jeszcze cztery powierzchnie serca: przednią, mostkowo-żebrową, którą w największej częścitworzy prawa komora; biegnącą grzbietowo-ogonowo powierzchnię przeponową,która leży na przeponie i składa się na nią część prawej i lewej komory. Klinicznie stanowi „ścianę tylną” (› ryc. 1.4); lewą powierzchnię płucną, którą tworzą lewy przedsioneki lewa komora, a prawą – prawy przedsionek; właściwą tylną stronę serca, którą tworzy lewy przedsionek;nie ma dotąd odrębnej nazwy anatomicznej.Na powierzchni serca można wyróżnić następujące charakterystyczne struktury: Granicę między prawą i lewą komorą serca na powierzchnimostkowo-żebrowej wyznacza bruzda międzykomorowaprzednia (sulcus interventricularis anterior). Wyznacza onarównież położenie przegrody międzykomorowej (septuminterventriculare). Biegnie w niej odgałęzienie lewej tętnicywieńcowej – gałąź międzykomorowa przednia (ramus interventricularis anterior) oraz jednoimienna żyła (vena interventricularis anterior). Przedsionki od komór oddziela bruzda wieńcowa (sulcuscoronarius). Stanowi ona jakby pasek dla mięśnia serca i po-Tętnica podobojczykowa lewaŻyła ramienno-głowowa prawaTętnica szyjna wspólna lewaŻyła ramienno-głowowa lewaŁuk aortyPień ramienno-głowowyCzęść zstępująca aorty[Aorta zstępująca]Więzadło tętniczeTętnica płucna lewaOsierdzieŻyła główna dolnaCzęść wstępująca aorty[Aorta wstępująca]Tętnica płucna prawaZatoka poprze

Matthias Jahn, Frank Löwe (red.) EKG w medycynie ratunkowej i pomocy doraźnej Wydanie 1 Współautorzy: Frank Flake, Michael Helms, Matthias Jahn, Frank Löwe, Michael Praetz, Mareike Soltau