Transcription
Spring 2019. Vol 10. Num 1Research PaperAnalysis of the Key Factors Affecting the Formation of Spatial Planning Patterns in Rural Areas Based on the Foresight Approach: A Case Study of LorestanOmid Omidi Shahabad1, *Seyed Ali Badri2, Mohammad Reza Rezvani3, Nader Zali41. PhD Candidate, Geography and Rural Planning, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.2. Associate Prof., Dep. of Human Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.3. Prof., Dep. of Human Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.4. Associate Prof., Urban Planning Dep., Faculty of Architecture & Art, University of Guilan, Guilan, Iran.Use your device to scanand read the article onlineCitation: Omidi Shahabad, O., Badri, S., A., Rezvani, M., R., & Zali, N., (2019).[Analysis of the Key Factors Affecting theFormation of Spatial Planning Patterns in Rural Areas Based on the Foresight Approach: A Case Study of Lorestan (Persian)].Journal of Rural Research, 10(1),92-113, http://dx.doi.org/ 10.22059/jrur.2018.217086.993:Received: 16 Oct 2016Accepted: 06 April 2018Key words:Spatial pattern, Rural areas, Foresight,MicMac, Lorestanprovince: http://dx.doi.org/ 10.22059/jrur.2018.217086.993ABSTRACTRural development programs based on different patterns in Lorestan province did not have the expectedeffect on the economic prosperity and improvement of villagers' life. Socially, they had no success toestablish the participation of villagers and their empowerment either. In order to eliminate these shortcomings from the rural areas of the province, it is necessary to identify and analyze the key factors inpresenting a rural spatial planning pattern through a foresight approach. In this research, Delphi andpanel techniques together with the analysis of interactions were implemented with the MicMac software to identify and analyze the key factors involved in designing a pattern for rural spatial planning. Theresults showed that, out of 40 main problems in rural programs, 13 factors are the most important onesto affect the design of a pattern for the rural areas of Lorestan. These factors include rural perspective,futurism, environment, rural economic structure, rural governance, alternative scenarios, features of theregions, land use planning, rural participation, spatial development principles, rural, local capacity andsocial capital, rural management, and convergence-divergence of the sectors.Extended AbstractR1. Introductionural development programs based ondifferent patterns have failed to achievethe expected success in development ofeconomic prosperity and improvementof rural life in Lorestan province, neither have they been socially able to institutionalize theparticipation of rural population or empower them in thisfield. To eliminate these defects from the rural areas ofthe province, it is necessary to identify and analyze thekey factors affecting the rural spatial planning patternsbased on the Foresight approach. It is, indeed, the mainobjective of this research. Therefore, at first, appropriateresponses should be provided to the following questions:What are the problems and insufficiencies of the existing rural spatial planning patterns in Lorestan province?* Corresponding Author:S. Ali Badri, PhDAddress: Dep. of Human Geography, Faculty of Geography, University of TehranTel: 98 (21) 61113039E-mail: sabadri@ut.ac.ir92
Spring 2019. Vol 10. Num 1What are the key factors in shaping rural spatial planning patterns based on the Foresight approach in Lorestanprovince?The scope of this study is the rural areas in Lorestanprovince that, based on previous studies, is ranked at thelowest level of rural development among the other provinces of Iran.2. MethodologyThe study is a qualitative piece of research based on thequasi-numerical or judgment approach within the scopeof foresight techniques. Regarding the methodology, itis a combination of documentary and survey methods.The instruments used for data collection and evaluationincluded books, reports, cyberspace as well as questionnaires developed in three phases. The first phase includedsemi-open-ended questions, while the second and thethird phases were based on closed-ended questions. Inthis study, the Delphi method was practiced along withpanel interviews and cross-impact analyses by the MicMac software (to facilitate structural analysis) conductedto identify and analyze the key factors affecting the pattern of rural spatial planning. It is worth mentioning that19 qualified experts were identified and asked to conductthe Delphi survey. By making inferences from the current problems in rural spatial planning, it was possibleto identify and analyze the factors involved. Among theaffecting factors, some were effective and some were affected. In addition, the dominant group of factors in thisstudy included two-dimensional variables that were botheffective and affected. This identification task was practically the first step in the foresight technique, called preforesight. So, it was possible to present a new, efficientand systematic pattern for rural spatial planning based onthe foresight approach.3. ResultsThe Delphi method was conducted in three stages in order to do a pathological study on the current patterns ofrural spatial planning. The experts reached a consensusof 40% on the main problems associated with the current pattern of rural spatial planning in Lorestan province.However for the primary identification of the factors affecting rural spatial planning, several panel-based interviews were held in the presence of five experts who hadparticipated in the Delphi study. Finally, 40 cases of basicdamage to the existing programs were scrutinized, and 34factors were selected as those that affected rural spatialplanning patterns. The MicMac software was used to extract and analyze the key factors that formed a prerequisite93for providing a rural spatial planning pattern. The resultsobtained from the comparison of the analyzed direct andindirect impacts showed that only a few indices wouldhave significant indirect effects on the system and theclassification of key factors. In addition, since the givensystem was unstable, the factors were mainly distributedaround the diagonal axis of the affected and effective factors in a crossover chart. The factors had dual effects, butthe affected factors were of significant influence.4. DiscussionTwo methods were used to draw the final conclusionabout the determination of the key factors affecting rural spatial planning patterns. The first method was basedon the ranking of variables in each state, and the secondmethod dealt with the total impact of variables in all thestates. This was done by calculating the algebraic summation of the affected and affective variables in both directand indirect states. Thirteen out of the 14 key affectingfactors with both direct and indirect effects proved to becommon factors. In other words, the investigation of theindirect relationships of various factors showed that allthe first 14 factors with direct effects had been exactly repeated in the classification of the indirect effects, with minor changes in their rankings. Moreover, since the givensystem was unstable, the factors were mainly distributedaround the diagonal axis of the affected and effective factors in the crossover chart. The factors emerged to havedual effects, but the affected factors were of significantimpacting power. Therefore, in this study, the list of 14affected factors was exactly repeated in the class of direct and indirect effects, with the exception of one case.The most important factors in the sequence of effectiveness proved to be rural prospect, foresight, environment,rural economic structure, rural governance, alternativescenarios, characteristics of areas, spatial planning, ruralparticipation, principles of rural spatial development, local capacity, social capital, cultural-ethnic conditions, rural management, and convergence-divergence of sectors.5. ConclusionThe key factors involved in providing a rural spatialplanning pattern include a series of economic, social,natural and spatial aspects of a rural system as well as itsmanagement and foresight aspects. Then, considerationof these factors in designing a spatial planning patterncan solve the most important problems in the current ruralplanning system of Lorestan province.Omidi Shahabad, O., et al. Analysis of the Key Factors Affecting the Formation of Spatial Planning Patterns in Rural Areas. JRR, 10(1), 92-113
Spring 2019. Vol 10. Num 1AcknowledgmentsThis article is derived from a PhD dissertation on geography and rural planning written at the Faculty of Geography, University of Tehran.Conflict of InterestThe authors declared no conflicts of interestOmidi Shahabad, O., et al. Analysis of the Key Factors Affecting the Formation of Spatial Planning Patterns in Rural Areas. JRR, 10(1), 92-11394
بهار . 1398 دوره .10 شماره 1 تحلیل عوامل کلیدی موثر بر شکل دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده نگاری (مورد مطالعه : استان لرستان) اميد اميدي شاه آباد * ،1 سيدعلي بدري ،2 محمدرضا رضواني ،3 نادر زالي 4 -1 دانشجوی دکتري جغرافيا و برنامه ريزي روستايي ، گروه جغرافیای انسانی ، دانشکده جغرافیا ، دانشگاه تهران ، تهران ، ایران . -2 دانشيار جغرافياي روستايي ، گروه جغرافیای انسانی ، دانشکده جغرافیا ، دانشگاه تهران ، تهران ، ایران . -3 استاد جغرافياي روستايي ، گروه جغرافیای انسانی ، دانشکده جغرافیا ، دانشگاه تهران ، تهران ، ایران . -4 دانشيار برنامه ریزی منطقه ای ، گروه طراحی شهری ، دانشکده معماری و هنر ، دانشگاه گيالن ، گیالن ، ایران . تاریخ دریافت 25 : مهر 1395 تاریخ پذیرش 17 : فروردین 1397 کلیدواژه ها : الگوي آمايشي ، فضاهاي روستايي ، آینده نگاری ، ميک مک ، لرستان برنامه هاي توسعه و عمران روستايي بر اساس الگو هاي مختلف در استان لرستان ، توفيق مورد انتظار را در رونق اقتصادي و بهبود زندگي روستاييان نداشته و به لحاظ اجتماعي در نهادينه کردن مشارکت روستاييان و توانمندسازي آنان موفقيت چنداني کسب ننموده است . ي از بين بردن اين آثار منفي از فضاهاي روستايي استان ، ضروري است که عوامل کليدي مؤثر براي ارائه الگوي آمايش فضاهاي روستايي برا ی دلفي ، ي در اين تحقيق با استفاده از روش ها با رويکرد آينده نگاري به عنوان هدف اصلي اين تحقيق شناسايي و تحليل گردد . بدين رو پنل متخصصان و تحليل تأثیرات متقابل با کمک نرم افزار MicMac عوامل کليدي مؤثر در طراحي الگوي آمايش فضاهاي روستايي ی روستايي 13 ، عامل چشم انداز ي برنامه ها ي و تحليل شده است . نتايج به دست آمده نشان مي دهد که از 40 مسئله و مشکل اصل شناساي روستايي ، آينده نگاري ، محیط زیست ، ساختار اقتصاد روستايي ، حکمروايي روستايي ، سناريوهاي جايگزين ، ويژگي هاي مناطق ، آمايش سرزمين ، مشارکت روستاييان ، اصول توسعه فضايي روستايي ، ظرفيت محلي و سرمايه اجتماعي ، مديريت روستايي و هم گرايي - واگرايي ي الگوي آمايش فضاهاي روستايي لرستان محسوب مي شود . ي مؤثر بر طراح بخش ها مهم ترین عوامل کليد مقدمه تحقق توسعه پايدار كشور در گرو برنامه ريزي در همه ابعاد ، در مناطق شهري و روستايي است ) .(Molaie Hashjin, 2003:282 با اين حال به رغم وجود نزديک به 70 سال سابقه برنامه ريزي در ايران ، هنوز به مشكالت اساسي كشور در اين زمينه پاسخ الزم داده نشده و اقتصاد كشور با قطبي و متمركز شدن فعالیت های اقتصادي ، عدم تعادل در نظام سكونتگاهي را دامن زده و در چنين شرايطي ، شهر و روستا به جاي اينكه واحدي يكپارچه و مكمل هم باشند در اغلب موارد در برابر يكديگر قرار گرفته اند (Afrakhteh, ) .2009 بنابراين با توجه به اثرات سوء تمركزگرايي ، به نظر مي رسد اتخاذ سياست عدم تمركز در برنامه ها ، موتور پيشرفت و توسعه همه حوزه ها به ويژه مناطق روستايي باشد ) .(Mahmoudi, 2012:6 استان هاي محروم از جمله استان لرستان ، اين است که الگوهاي برنامه ريزي روستايي از ديدگاه فضايي در سطوح مختلف و در طيفي از برنامه هاي ملي تا طرح هاي بهسازي بافت روستايي انجام مي گيرد ) ( (Pourtaheri, Eftekhari & Badri, 2011:32 تصویر شماره )1 به گونه اي که هر سطح نسبت به سطوح پايين تر از خود از کليت و فراگيري بيشتري برخوردار است . از سويي ديگر تطابق وظايف تخصصي مناطق ، با قابلیت ها و موقعيت نيز عدم ِ مقياس فعالیت های تخصصي با تناسب عدم همچنين و منطقه ِ ِ ساختار اقتصادي منطقه ) (Madani & Kabiri, 1999:11 باعث بروز مشكالت اقتصادي در عرصه سرزمين شده به طوري که امروزه بيشترين محروميت ها در مناطق روستايي کشور قابل مشاهده است . نکته بارز در نظام برنامه ريزي کشور و به طور خاص در * نویسنده مسئول : دکتر سید علی بدری نشانی : گروه جغرافیای انسانی ، دانشکده جغرافیا ، دانشگاه تهران تلفن 98 )21( 61113039 : پست الکترونیکی sabadri@ut.ac.ir : 95
بهار . 1398 دوره .10 شماره 1 فصلنامهپژو هش هایروستایی تصویر .1 انواع و سطوح برنامه ريزي مرتبط روستايي در ايران . منبع Pourtaheri, Eftekhari & Badri, 2011:32 : برنامه هاي توسعه و عمران روستايي بر اساس الگو هاي مختلف ، توفيق مورد انتظار را در رونق اقتصادي و بهبود زندگي روستاييان نداشته و به لحاظ اجتماعي در نهادينه کردن مشارکت روستاييان و توانمندسازی آنان موفقيت چنداني کسب ننموده است ) .(Pirbabaei, 2004:61 البته آمايش سرزمين تنظيم کنش متقابل بين عوامل انساني و عوامل محيطي به منظور ايجاد سازمان سرزميني مبتني بر بهره گیری بهینه از استعدادهاي انسانی و محیطی است (National ) Center of Spatial Planning, 2006A: 5 و جامعه روستايي نيز بخشي از اين سازمان سرزميني محسوب مي شود که در برنامه آمايش ملي جايگاه خود را دارد (تصویر شماره .)2 در الگوي آمايش منطقه ای نيز هدف از تهيه برنامه آمايش استان ها دستيابي به سندي است که سازمان فضايي منسجم ، اثربخش ، مبتني بر احصاء و به کارگیری روش هاي اجرايي را براي دستيابي به توسعه پايدار در چارچوب توسعه ملي ، مبتني بر اصول مصوب آمايش سرزمين که يکي از اين اصول "رفع محروميت ها ، به خصوص در مناطق روستايي كشور" است ، ارائه نمايد (National Center of Spatial Planning, 2006C: 5; Plan & Budget Organization, 2015: ) .2 آثار و نتايج اقداماتي که بر اساس الگوهاي مرسوم برنامه ريزي روستايي در استان لرستان بکار گرفته شده ، نشان مي دهد که پاسخگوي توسعه نیافتگی روستاهاي اين استان نبوده اند به طوري که در پژوهش ها ، تحقيقات و گزارش هاي رسمي گوناگون ، سطح توسعه يافتگي روستايي استان لرستان در رتبه هاي انتهايي بين استان های کشور قرار دارد & (Ghadiri, 2013; Shaikholeslami ) .Biranvandzadeh, 2009 حتي در سطح کشور نيز سکونتگاه هاي روستايي با شدت و ضعف متفاوت با چالش هایی نظير فقر ، نابرابري درآمدي ، مهاجرت هاي روستايي و تخليه روستاها ، غفلت از مديريت کالبدي و فضايي و آسیب پذیری باالي سکونتگاه هاي روستايي روبه رو هستند ) ،(Pourtaheri & Naghavi, 2012: 53 که در استان لرستان مواردي نظير؛ بيكاري گسترده و مسئله اشتغال در نواحي روستايي و از همه مهم تر نابساماني نظام استقرار روستاها را مي توان بدان اضافه کرد ) .(Lorestan Province, 2013: 196 تصویــر .2 الگــوي آمايــش ســرزمين در ســطح ملــي بــا نــگاه بــه فضاهــاي روســتايي . منبــع : اســتنتاج از National Center of Spatial Planning, 2006B: 95-96 96 فصلنامه پژوهش های روستایی فصلنامه پژوهش های روستایی «امید امیدی شاه آباد و همکاران . تحلیل عوامل کلیدی موثر بر شکل دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده نگاری (مورد مطالعه : استان لرستان)»
بهار . 1398 دوره .10 شماره 1 فصلنامهپژو هش هایروستایی بنابراين به منظور از بين بردن اين آثار منفي از فضاهاي روستايي استان لرستان ضروري است که عوامل کليدي مؤثر براي ارائه الگوي آمايش فضاهاي روستايي با رويکرد آينده نگاري به عنوان هدف اصلي اين تحقيق شناسايي و تحليل گردد ، که براي دستيابي به اين هدف ، ابتدا بايستي براي سؤاالت زير پاسخ هاي مناسبي داده شود : -1 نارسايي ها و مشکالت الگوهاي موجود برنامه ريزي روستايي استان لرستان چيست؟ -2 عوامل کليدي مؤثر بر شکل دهی به الگوي آمايش فضاهاي روستايي استان لرستان با رويکرد آينده نگاري چيست؟ مروری بر ادبیات موضوع به منظور شناخت عوامل کليدي و مؤثر بر طراحي الگوي آمايش فضاهاي روستايي با رويکرد آينده نگاري ضروري است ابتدا مفاهيمي همچون آمايش سرزمين ، آينده نگاري و برنامه ريزي روستايي بررسي و ويژگي هاي آن ها را برشمرد ، تا بتوان بر اساس آن مهم ترین پارامترهاي مؤثر بر يک الگوی فرايندي از آمايش روستايي را احصا نمود . آمايش سرزمين آگاهانه بودن ، عقالنيت ، روش مند بودن ، آينده گرا بودن ، هدف گرا بودن ، منظم و کنش محور بودن ، از ويژگي هاي برنامه ریزی است (Faraji Dana, 1992; Momeni, 1999; Elgendy, ) .2003, 14-15; Faludi, 2002, 9 بروز معضالتي همچون عدم تعادل هاي منطقه اي برنامه ريزان را به سمت تفکر چندبُعدي و پويا هدايت نموده است . آن ها پي بردند که براي توسعه نياز است همه بخش ها را در کنار هم ديد و نه به صورت مجزا (Naroei, ) .2008:14 در حال حاضر بر خالف برنامه ريزي متمرکز اقتصادي که مورد ترديد فراوان است ، برنامه ريزي با رويکرد ميان بخشي ، يعني برنامه ريزي منطقه اي و به ویژه برنامه ريزي فضايي روزبه روز مورد اقبال بيشتري قرار گرفته است ) .(Kunzmann, 2006, 48 به رغم وحدت نظري که در مورد ضرورت و اهداف کلي آمايش سرزمين وجود دارد ليکن تفاوت هاي بسياري بين نظام هاي برنامه ريزي فضايي در کشورهاي مختلف از جمله در شرايط فرهنگي و تاريخي ، الگوهاي جغرافيايي و کاربري هاي اراضي ، نهادها ، چارچوب قانوني و اداري ، سطوح توسعه اقتصادي و شهري ، و مالحظات ايدئولوژيکي و سياسي ) (EC, 1997, 34 وجود دارد . از سوي ديگر برنامه ريزي فضايي بر مسائل مربوط به هماهنگي يا يکپارچگي ابعاد فضايي سياست هاي بخشي از طريق يک راهبرد سرزمين پايه ) (Cullingworth and Nadin, 2006, 91 تأکید می کند . در ايران هرچند آمايش سرزمين را « مهندسي ترتيبات بهره وري بهينه از ظرفيت هاي اجتماعي و طبيعي» ) (Fouladi, 2002: 91 و يا «تنظيم کنش متقابل بين عوامل انساني و محيطي براي ايجاد سازمان سرزميني» (National Center of Spatial Planning, 2006 ) A:5 تعبير کرده اند ، اما اين تعاريف محصول تطور اين رويکرد در نظام برنامه ريزي کشور است . اما به طور کلي برنامه ريزي فضايي نه مفهومي منفرد و نه يک فرايند و يا ابزار است ، بلکه مجموعه اي از مفاهيم ، فرآيندها و ابزارها است ) (Albrechts, 2001,1 كه در جهت ايجاد سازمان و ساختار فضايي مطلوب و دلخواه مورد استفاده قرار می گیرد ) (Misra .R.P, 1975, 14 و نوعي برنامه ريزي استراتژيک يا همان راهبردي است . به سخن ديگر ، برنامه ريزي فضايي تنها به کالبد و کاربري اراضي ختم نمي شود و بايستي ديگر ابعاد ، از جمله اقتصاد و اجتماع را هم در برگیرد ) .(Healey P, 1994, 45 ضمن اينکه برنامه ريزي فضايي و برنامه ريزي منطقه اي هر دو در تالش اند تا کلیه فعالیت های عمده مرتبط با فضا را در سطح سرزميني ، يکپارچه و منسجم سازند ) .(Kunzmann, K. 2006, 46 آينده نگاري آينده نگاري را فرايندي سيستماتيک و مشارکتي براي گردآوري اطالعات (راجع به) آينده و ايجاد چشم انداز ميان مدت تا بلندمدت براي اثرگذاري بر تصميمات زمان حال و انجام فعالیت های مشترک تعريف کرده اند ) .(FOREN, 2001 فعالیت های اخير آينده نگاري عمدتاً بر پايه يک مشکل يا مسئله انجام 1 مي شوند . به عبارتي بهتر ، فعالیت های آينده نگاري مساله محور شده اند و بر روي مسائل تمرکز دارند ) .(Havas, 2003 آينده نگاري را مي توان حاصل تالقي 3 دسته از مفاهيم در حوزه هاي مختلف يعني برنامه ريزي يا برنامه ريزي استراتژيك ، آينده انديشي و شبكه سازي يا توسعه سياست دانست (Nazemi, . ) Ghadiri, 2006 درواقع آينده نگاري برآمده از نياز «آمادگي براي آينده؛ يعني به كار بردن منابع به بهترين وجه ممكن براي دست يابي به مزيت رقابتي» « ، بهبود كيفيت زندگي» و «توسعه پايدار» است (Foundation of Development Tomorrow, 2005: ) .26 فرايند آينده نگاري از سوي صاحب نظران مختلف تقریباً چارچوب واحدي دارد به طوري که عمدتاً شامل سه مرحله پيش آينده نگاري (کارهايي که قبل از آينده نگاري بايد انجام داد) ، آينده نگاري و پساآينده نگاري (فرايند پياده سازي نتايج آينده نگاري) است ) .(Martin, 1995, 141; Voros, 2003, 15 اما در عين حال برخي ديگر از صاحب نظران اين سه مرحله را بسط داده اند به طوري که ريجر مدل 7 مرحله اي براي فرايند آينده نگاري ارائه کرده است ) .(Reger, 2001, 538 ليکن در تمامي اين نظرات ورودي يا کارهايي که قبل از آينده نگاري بايد انجام داد به عنوان «امید امیدی شاه آباد و همکاران . تحلیل عوامل کلیدی موثر بر شکل دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده نگاری (مورد مطالعه : استان لرستان)» 1. Problem oriented 97
بهار . 1398 دوره .10 شماره 1 فصلنامهپژو هش هایروستایی پيش آینده نگاری ، يکي از مراحل اصلي است . آمايش سرزمين و آينده نگاري آمايش سرزميني در طول تاريخ خود تغييرات وسيعي يافته است و اين تغييرات در دو حوز ه "نظريه هاي آمايش و روش اجراي آمايش" قابل پيگيري است . آينده انديشي بيشتر در حوزه دوم يعني "روش اجراي آمايش" با اين حوزه پيوند خورده است ، گرچه تأثیر آن به نظريه هاي آمايش نيز ناچيز نبوده است . پيوند ميان دو حوز ه آمايش سرزمين و آينده انديشي به ظهور مفاهيم جديد انجاميده است ، اما مهم ترين مفاهيم زاييده شده در اين پيوند "آينده نگاري منطقه اي" و "سناريوهاي آمايش" می باشند ) ،(Nazemi, 2009: 8 كه اين دو مفهوم ارتباط سيستماتيکي با يکديگر دارند و تکميل کننده يکديگر می باشند . به طوري که در آينده نگاري منطقه اي تأكيد اصلي به فرايند برنامه ريزي منطقه اي است و نه خود برنامه و سناريوهاي آمايش نيز به آينده هاي گوناگون و بديل 2 توجه دارد . اگر برنامه ريزي روستايي به عنوان سلسله عملياتي تلقی شود که در آن رسيدن به رفاه و امنيت هر چه بيشتر ساکنان روستا و حفاظت از محیط زیست در نواحي روستايي (در سطح قابل قبولي از استانداردهاي زيستي) موردنظر است & (Rezvani, Nazari ) .Khorasani, 2010: 86-88; Motiee Langroudi, 2007: 17 بنابراین می تواند سازوکاري مناسب براي ايجاد رفاه ساکنان روستاها و جلوگيري از تخريب منابع طبيعي اعم از تجديدشونده و تجديد نشدني در نواحي روستايي باشد ) .(Rezvani, 2011: 2 در حال حاضر نگاه جهاني به برنامه ريزي روستايي تغيير کرده و برنامه ريزان با ديدگاه نقادانه به مفهوم توسعه روستايي ، آن را در قالب رويکردی يکپارچه به توسعه سرزمين با تبعيت از طرح آمايش سرزمين و بر بستر توسعه پايدار دنبال می کنند & (Pourtaheri, Eftekhari ) .Badri, 2011: 19 پيشينه تحقیق ويژه اي شده است . همچنين اگر بپذيريم برنامه ريزي توسعه روستايي بخشي از نظام برنامه ريزي کشور به ويژه در برنامه هاي آمايش سرزمين است ، تالش براي داشتن يک برنامه ملي آمايش سرزمين در ادوار گذشته همواره با موانع و چالش هاي متعددي مواجه شده است . تجربه برنامه ريزي از نوع آمايش سرزمين در ايران مؤید اتفاقات و تصميم گيري هاي پرفراز و نشيبي در ابعاد مفهومي ، نظريه اي ، تکنيکي ، رويه اي ، فرايندي ، سازماني و قانوني است که مهم ترین علل عدم تحقق برنامه هاي آمايش سرزمين در ايران در زمينه هاي مفهومي ، سازماني و قانوني است & (Sharifzadegan ) .Razavi Dehkordi, 2010: 87 در مقاله اي با عنوان «مهندسي مجدد فرايند برنامه ريزي با تأکید بر کاربرد آينده نگاري» ضمن معرفي رويکرد آينده نگاري و آینده پژوهی ، با نقد فرايند برنامه ريزي موجود ، به معرفي فرايند جديد برنامه ريزي پرداخته شده و ضرورت استفاده از رويکرد آينده نگاري را مورد تأکید قرار مي دهد (Pour Mohammadi et ) .al., 2010: 56 شايد نزدیک ترین پروژه آينده نگاري به موضوع اين تحقيق ، مربوط به آينده نگاري روستايي 2025 ايرلند است . هدف از اين پروژه آينده نگاري ارائه چشم انداز نواحي روستايي و ساحلي ايرلند است و بر عوامل کليدي همچون رونق اقتصادي جوامع روستايي ، کيفيت حفاظت از محیط زیست و افزايش استفاده از منابع طبيعي ايرلند در سال 2025 تأکید دارد . ضمن اينکه اين پروژه نتايج محتمل از سناريو هاي جايگزين آينده براي موضوعات انتخاب شده را شناسايي مي کند . يک سناريو ادامه روند کنوني است و سناريو ديگر شامل طرح هايي است که به ميزان باالتري از اجراي اهداف مندرج در سياست هاي ملي منجر مي شود (Walsh ) .and Mannion, 2005 منطقه موردمطالعه برخي از صاحب نظران حوزه توسعه روستايي در خصوص چالش هاي برنامه ريزي روستايي و عمده ترين موضوعات مؤثر بر آن تحقيق نموده اند که در ذيل به برخي از آن ها اشاره مي شود : عمده ترين مسائل توسعه روستايي در ايران و به تبع عوامل مؤثر بر آن را در موضوعات اقتصادي ، مديريتي و برنامه ريزي ، محيطي ، اجتماعي ، فيزيکي - كالبدي ; (Kalantari et al., 2007: 113 ) Mahmoudi, 2012: 11 و كاربري زمين (Eftekhari, Badri & Sojasi, ) 2011 طبقه بندی مي كنند . ليکن بر چشم انداز و نظام مديريت برنامه ريزي توسعه مناطق روستايي و تأكيد بر اصولي چون تغييرات محيطي ، مفهوم توسعه روستايي ، ابعاد نظام مديريت برنامه ريزي روستايي ) (Firouznia, Eftekhari & Badri, 2011 تأکید محدوده موردمطالعه در اين رساله فضاهاي روستايي استان لرستان است . اين استان از نظر وسعت با 28294 کیلومترمربع رتبه 16 در سطح کشور داراي سهم 1.7 درصدي است . همچنين با داشتن 678292 نفر جمعيت روستايي سهم 3.4 درصدي از جمعيت روستايي کشور را به خود اختصاص داده ليکن بر اساس بسياري از تحقيقات انجام شده از نظر توسعه يافتگي روستايي استان هاي کشور در رتبه هاي انتهايي واقع شده است . ضمن اينکه در اين استان عالوه بر برنامه هاي ملي سرزميني برنامه هايي نظير طرح کالبدي منطقه زاگرس ، طرح ساماندهي فضاها و سکونتگاه هاي روستايي استان لرستان و برنامه آمايش استان لرستان به انجام رسيده است . 2. Alternative futures 98 «امید امیدی شاه آباد و همکاران . تحلیل عوامل کلیدی موثر بر شکل دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده نگاری (مورد مطالعه : استان لرستان)»
بهار . 1398 دوره .10 شماره 1 فصلنامهپژو هش هایروستایی مدل مفهومي با استنتاج از نظريه هايي همچون يکپارچگي فضايي ، تعادل و توازن ، توسعه پايدار و توسعه انساني که در بطن آمايش سرزمين وجود دارد ، در کنار نظريه هاي آینده نگاری و مداخله آن ها در برنامه ريزي روستايي با به کارگیری روش هاي آينده نگاري در ابعاد و مؤلفه هاي مختلف مي توان عوامل مؤثر بر الگوي آمايش فضاهاي روستايي در استان لرستان را شناسايي و تحليل نمود (تصویر شماره .)3 اين اقدامات عم ً ال گام اول در يک فعاليت آينده نگاري است که پيش آينده نگاري نام دارد و مي توان در گام هاي بعدي الگويي نو ، کارا و سيستماتيک براي آمايش فضاهاي روستايي با رويکرد آينده نگاري ارائه نمود . روش شناسي تحقيق رويکرد شبه عددي يا قضاوتي ، حد وسط بين روش هاي کيفي و کمي است . در بيشتر مواقع قضاوت هاي ذهني نيازمند کمی سازی از طريق يک سري قوانين يا تعاريف هستند . همچنين برخي روش ها از برآوردهاي احتمالي ذهني استفاده مي کنند ) .(Zali, 2013: 81 پژوهش حاضر نيز از نوع پژوهش کيفي و منطبق بر رويکرد شبه عددي يا قضاوتي در حوزه روش هاي آينده نگاري تصویر .3 مدل مفهومي تحقيق . منبع : نگارندگان 1395 ، است ليکن از نظر نوع تحقيق نيز ترکيبي از روش هاي اسنادي و پيمايشي است . ابزار سنجش و اندازه گيري اطالعات عالوه بر کتاب ها ، گزارش ها و فضاي مجازي ، تدوين پرسشنامه(ها) در سه مرحله بوده است که دور اول آن شامل سؤاالت نیمه باز و دورهاي دوم و سوم سؤاالت بسته اي را در بردارد که از طرق مختلف نظير پست و آدرس الکترونيکي براي پاسخ دهندگان ارسال شده است . در روش هاي دلفي و پانل افراد پاسخگو به صورت نمونه گيري انتخاب نمي شوند بلکه در اين روش ها ، بر اساس ويژگي هاي افراد نظير سابقه ، نزديک بودن رشته تحصيلي و سابقه تجربي ، احتمال پاسخگويي ، درجه علمي و مانند آن بر طبق اولويت دعوت به عمل مي آيد ) .(Ghadiri Masoom, 2013: 80 در اين تحقيق نيز 19 نفر از افراد متخصص و کارکرده در حوزه هاي برنامه ريزي روستايي ، شهري و آمايش سرزمين شناسايي شدند که تعداد 10 نفر در دانشگاه هاي استان لرستان و دستگاه هاي اجرايي استان (مرتبط با حوزه روستايي) اشتغال دارند و تعداد 4 نفر نيز اساتيد دانشگاه هاي خارج از استان مي باشند و تعداد 5 نفر نيز محققان حوزه روستايي در خارج از استان لرستان هستند که اين دسته از افراد نيز يا سابقه فعاليت در استان لرستان و يا سابقه تحقيق و مطالعه در حوزه برنامه ريزي استان لرستان را داشته اند . فصلنامه پژوهش های روستایی «امید امیدی شاه آباد و همکاران . تحلیل عوامل کلیدی موثر بر شکل دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده نگاری (مورد مطالعه : استان لرستان)» 99
بهار . 1398 دوره .10 شماره 1 فصلنامهپژو هش هایروستایی بر اساس يافته هاي منتج از پيشينه تحقيق و مباني نظري تعدادي از موارد استخراج و سپس پرسشنامه موردنظر طراحي و با استفاده از روش دلفی ( )Delphi در چند دور ، بين خبرگان منتخب توزيع شده است . در اين تحقيق به منظور برآورد ميزان روايي پرسشنامه و سؤاالت مطروحه در آن از روش اعتبار محتوي استفاده شده و براي محاسبه پايايي ، از ضريب آلفاي کرونباخ بهره گرفته شد . اين ضريب در پرسشنامه دور اول 0/698 و در دور دوم 0/891 و در پرسشنامه دور سوم 0/961 به دست آمد . بنابراين پرسشنامه هاي تحقيق از پايايي خوب و قابل قبولي برخوردار مي باشند . روش ميک مک که مخفف فرانسوي «ماتريس ضرايب تحليل اثر متقاطع به منظور طبقه بندي» است به جهت آسان تر شدن تحليل ساختاري طراحي شده است ) .(Godet, 2006, 185 اين نرم افزار به منظور انجام محاسبات پيچيده ماتريس متقاطع و به گونه اي طراحي شده است که ابتدا متغير ها و مؤلفه های مهم در حوزه موردنظر را شناسايي کرده و سپس آن ها را در ماتريسي مانند ماتريس تحليل اثرات وارد نموده و ميزان ارتباط ميان اين متغير ها با حوزه مربوطه توسط خبرگان ، تعيين مي شود . متغير هاي موجود در سطر ها بر متغير هاي موجود در ستون ها تأثیر مي گذارند . بدين ترتيب متغير هاي سطرها ، تأثیرگذار و متغيرهاي ستون ها ، تأثیرپذیر مي باشند ) .(Kippenberger,1999,18 ماتريس به دست آمده را مي توان با نمودار متناظر آن نيز نمايش داد که در آن نمودار برای تأثیرگذاری هر گروه بر ديگري توسط «پيکان ها» و ميزان تأثیرگذاری به صورت عددي ، در باالي آن پيکان نمايش داده مي شود . نهايتاً بر اساس توپولوژي متغير ها اين نرم افزار عوامل کليدي را استخراج و رتبه بندي مي نمايد ) .(Godet,1991, 91 بر اساس يافته ها و نتايج نهايي دلفي که از پرسشنامه ها استخراج مي شود عوامل کليدي در طراحي الگوي آمايش فضاهاي روستايي تدقيق شده که با استفاده از روش تحليل تأثیرات متقابل با کمک نرم افزار MicMac تحليل هاي الزم انجام گرفته است (تصویر شماره .)4 يافته ها آسیب شناسی الگوهاي فعلي برنامه ريزي روستايي به کارگیری روش دلفي عمدتاً با هدف کشف ايده هاي خالقانه و قابل اطمينان و يا تهيه اطالعاتي مناسب به منظور تصميم گيري است . بر اين اساس در اين تحقيق روش دلفي در سه مرحله اجرا شده است . در دور اول اين دلفي بر اساس پرسشنامه اي با سؤاالت نیمه باز از خبرگان خواسته شده است براي هر يک از اصلي ترين مشکالت و مسائل الگوهاي فعلي برنامه ريزي روستايي (برگرفته از تجارب پيشين و بررسي الگوهاي موجود) مندرج در پرسشنامه ( 39 گويه) ، وزن مناسبي از 1 تا 10 در نظر گيرند و چنانچه موارد ديگري که از نظر خبرگان به عنوان آسيب هاي الگوهاي فعلي برنامه ريزي روستايي و يا برنامه ريزي در ارتباط با روستاها تشخيص داده می شود - که در پرسشنامه قيد نشده است - را در قسمت دوم پرسشنامه به همراه توضيحي مختصر ذيل آن ، بيان نمايند . تصویر .4 نمودار تحليل تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متغيرها بر يکديگر . منبع : یافته های تحقیق 1395، 100 فصلنامه پژوهش های روستایی «امید امیدی شاه آباد و همکاران . تحلیل عوامل کلیدی موثر بر شکل دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده نگاری (مورد مطالعه : استان لرستان)»
بهار . 1398 دوره .10 شماره 1 فصلنامهپژو هش هایروستایی بدين ترتيب پس از ارائه پرسشنامه ها به 19 نفر از خبرگان 18 پرسشنامه برگشت داده شد . در دور دوم پرسشنامه اي که عم ً ال جمع بندي نتايج دور اول است ، تدوين شد . در اين دور بر اساس نظرات خبرگان 13 ، گويه ترکيب و به 6 گويه تبديل و همچنين 6 گويه جديد نيز اضافه شد . بدين ترتيب 40 مورد از اصلی ترین مشکالت و مسائل الگوهاي فعلي برنامه ريزي روستايي در استان لرستان براي 18 نفر از خبرگان ارسال و از آنان خواسته شد با توجه به ميانگين نظرات خبرگان در هر گويه ، نظ
Mac software (to facilitate structural analysis) conducted to identify and analyze the key factors affecting the pat-tern of rural spatial planning. It is worth mentioning that 19 qualified experts were identified and asked to conduct the Delphi survey. By making inferences from the cur-rent problems in rural spatial planning, it was possible
